Nowe prawo prywatne międzynarodowe | Co do zasady

16 maja wejdzie w życie nowa ustawa Prawo prywatne międzynarodowe z dnia 4 lutego 2011 r., która zastąpi dotychczas obowiązującą ustawę z dnia 12 listopada 1965 r. Prawo prywatne międzynarodowe.

W okresie przejściowym (do 17 czerwca 2011 roku) pozostaną jednak w mocy dotychczasowe przepisy odnoszące się do zobowiązań alimentacyjnych.

Normy prawa prywatnego międzynarodowego wskazują prawo właściwe dla stosunku prawnego związanego z więcej niż jednym państwem. Nowa ustawa ma na celu usunięcie luk prawnych występujących w ustawie z 12 listopada 1965 r. oraz harmonizację krajowych przepisów z prawem wspólnotowym, w szczególności z dwoma rozporządzeniami Parlamentu Europejskiego i Rady (WE):

– nr 593/2008 z dnia 17 czerwca 2008 r. dotyczącym prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I)

– nr 864/2007 z dnia 11 lipca 2007 r. dotyczącym zobowiązań pozaumownych (Rzym II),

które mają bezpośrednie zastosowanie przed regulacjami krajowymi.

Nowa ustawa określa prawo właściwe dla stosunków osobistych i majątkowych w zakresie prawa prywatnego oraz reguluje kwestie związane z odszukaniem, ustaleniem treści i stosowaniem prawa właściwego.

Najważniejsze zmiany wprowadzane przez nową ustawę

W nowej ustawie kluczową rolę w zakresie prawa osobowego, stosunków rodzinnych i spraw spadkowych ma odgrywać obywatelstwo. Dodatkowo, przy ustalaniu prawa właściwego, ustawa przewiduje możliwość powoływania się obok kryterium obywatelstwa i miejsca zamieszkania także na kryterium miejsca zwykłego pobytu.

Rozszerzeniu uległy także przepisy dotyczące osób prawnych. W sprawach związanych z istnieniem i funkcjonowaniem osoby prawnej o prawie właściwym decydować ma miejsce siedziby tej osoby, możliwe jest jednak odesłanie do prawa państwa jej utworzenia. Ustawa reguluje dodatkowo kwestie związane z przeniesieniem siedziby osoby prawnej do innego państwa (art.17).

Ustawa przewiduje wzmocnienie przepisów w zakresie formy czynności prawnych i stanowi, że w przypadku zawarcia umowy przez osoby znajdujące się w różnych państwach wystarczające jest, aby zachowana została forma przewidziana przez prawo jednego z nich (art. 25 ust. 1).

W kwestii określenia prawa właściwego dla zobowiązań umownych ustawa odsyła do rozporządzenia Rzym I (art. 28 ust. 1).

Ustawa odwołuje się także do rozporządzenia Rzym II (art. 33), regulując jednocześnie kwestie, które zostały wyłączone z zakresu zastosowania rozporządzenia (zobowiązania pozaumowne powstające w razie naruszenia dóbr osobistych, odpowiedzialność deliktowa za działanie lub zaniechanie władz publicznych).

W kwestiach związanych z arbitrażem strony mogą dokonać wyboru prawa, któremu będzie podlegać umowa o arbitraż. W przypadku braku takiego wskazania umowa będzie regulowana przez prawo państwa, w którym znajduje się uzgodnione przez strony miejsce arbitrażu. Jeśli nie dokonano takiego uzgodnienia – umowa o arbitraż będzie podlegała prawu właściwemu dla stosunku prawnego, którego dotyczy spór. Wystarczy jednak, że umowa będzie skuteczna według prawa państwa, w którym toczy się postępowanie lub w którym sąd arbitrażowy wydał orzeczenie.

W przepisach dotyczących prawa rzeczowego powtórzono regułę ogólną, zgodnie z którą właściwość prawa jest determinowana przez miejsce położenia rzeczy (art. 41). Wprowadzono jednak oddzielne regulacje dotyczące praw na niektórych środkach transportu, praw na rzeczach w transporcie, praw zapisanych w systemie rozrachunku papierów wartościowych oraz rewindykacji dóbr kultury wywiezionych do innego państwa. Rozwiązanie zaproponowane w tej ostatniej kwestii ma służyć poszerzeniu możliwości prawnych osób dochodzących ochrony.

Nowością jest także regulacja z zakresu prawa własności intelektualnej (art. 46), w której posłużono się kryterium miejsca korzystania z takiego prawa. W zakresie ochrony praw własności intelektualnej przewidziano właściwość prawa, na podstawie którego dochodzi się ochrony.

W sprawach między małżonkami, odmiennie niż w obowiązującym dotychczas prawie, dopuszczono możliwość dokonania przez małżonków wyboru prawa dla łączących ich stosunków majątkowych, a także dla zawartej przez nich majątkowej umowy małżeńskiej (art. 52 ust. 1 i 2). Unormowano też właściwość prawa dla ochrony osoby trzeciej wchodzącej w stosunki umowne z małżonkiem (art. 53 ust. 1). W przypadku rozwodów i separacji utrzymano zasadę właściwości wspólnego prawa ojczystego małżonków (art. 54 ust. 1).

Przepisy dotyczące przysposobienia regulują właściwość prawa w sytuacji, gdy przysposobienia wspólnego dokonują małżonkowie niemający obywatelstwa tego samego państwa. W takiej sytuacji zastosowanie znajdzie prawo państwa, w którym mają miejsce zamieszkania oboje małżonkowie, zaś w razie jego braku – prawo państwa, w którym oboje małżonkowie mają miejsce zwykłego pobytu albo prawo państwa, z którym małżonkowie są wspólnie najściślej związani (art. 57 ust. 2).

W zakresie prawa właściwego dla zobowiązań alimentacyjnych ustawa (art. 63) odsyła do przepisów rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009 z dnia 18 grudnia 2008 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń oraz współpracy w zakresie zobowiązań alimentacyjnych (Dz. Urz. UE L 7 z 10.01.2009 r.).

Wreszcie, ustawa (art. 64 ust. 1) zmienia kryterium określania prawa właściwego w sprawach spadkowych, którym dotychczas było prawo ojczyste spadkodawcy w chwili śmierci. Według nowych zasad spadkodawca będzie mógł określić w testamencie prawo właściwe dla sprawy spadkowej, wskazując na prawo ojczyste, prawo miejsca zamieszkania albo miejsca zwykłego pobytu z chwili dokonania tej czynności lub z chwili swojej śmierci.

Jeśli w testamencie nie zostanie wskazane prawo właściwe, zastosowanie znajdzie prawo ojczyste spadkodawcy z chwili jego śmierci (art. 64 ust. 2).

Barbara Majewska, stażystka w Zespole Prawa Ochrony Środowiska kancelarii Wardyński i Wspólnicy