odszkodowania od władzy publicznej | Co do zasady

Zasady ograniczające możliwość rozszerzenia pozwu na etapie postępowania apelacyjnego od lat są wyzwaniem dla pełnomocników procesowych na etapie ustalania strategii procesowej w sprawach odszkodowawczych z czynów niedozwolonych. W toku wieloletniego postępowania sądowego wartość dochodzonego roszczenia się zmienia – w miarę wzrostu cen. Sądy natomiast wymagają zamrożenia wysokości dochodzonych roszczeń na etapie wyrokowania w I instancji, mimo że do zakończenia sporu sądowego jeszcze długa droga.

Organ administracji, ustalając strony postępowania, związany jest wpisem prawa w księdze wieczystej. Domniemywa się, że prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym. Domniemywa się też, że prawo wykreślone nie istnieje. Praktyka pokazuje, że powoływanie się na prawo niewpisane zazwyczaj nie obali tych domniemań. Inna jest sytuacja prawa niewpisanego, którego istnienie można odkodować z innych wpisów w księdze wieczystej.

Obserwowanie publikacji na stronie Rządowego Centrum Legislacji bywa ciekawym doświadczeniem. Pozornie błahe zmiany prawne prowadzą czasem do szeregu poważnych konsekwencji. Prawdopodobnie konsekwencje takie dosięgną niebawem przedsiębiorców ze specyficznego rynku, rzadko pojawiającego się w debacie publicznej. Chodzi o rynek usług telekomunikacyjnych świadczonych w jednostkach penitencjarnych. Obecnie proponowane zmiany – z pozoru niegroźne – w istocie mogą skutkować całkowitą eliminacją polskich przedsiębiorstw z tego rynku.

16 września 2021 r. wejdą w życie znowelizowane w dniu 11 sierpnia 2021 r. przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego dotyczące limitów czasowych dla stwierdzania nieważności decyzji administracyjnych lub stwierdzania ich wydania z naruszeniem prawa. Warto określić skutki tej nowelizacji, tym bardziej że jej rzeczywiste konsekwencje są bezpodstawnie negowane w zapowiedziach przedstawicieli najwyższych władz państwowych.

Decyzję o odszkodowaniu za odebraną na rzecz państwa nieruchomość może wydać również starosta. Mówi o tym art. 129 ust. 5 pkt 3 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami. Kiedy przepis ten może stanowić podstawę ustalenia należnego odszkodowania za wywłaszczoną nieruchomość?

Kryzys związany z pandemią COVID-19 wymusił na polskim ustawodawcy wprowadzenie niestandardowych rozwiązań legislacyjnych, których celem było nie tylko przeciwdziałanie negatywnym skutkom gospodarczym, ale także wsparcie społeczeństwa na wybranych płaszczyznach życia. Dostrzegając istotne zagrożenie związane ze świadczeniem usług zdrowotnych na rzecz pacjentów z zakażeniem wirusem SARS-CoV-2 lub podejrzeniem takiego zakażenia, Minister Zdrowia zdecydował o wprowadzeniu kompensaty dla personelu medycznego wypłacanej na podstawie jego polecenia skierowanego do Narodowego Funduszu Zdrowia.

20 października 2020 r. zaczęły obowiązywać zmienione przepisy dotyczące roszczeń dotychczasowych właścicieli wynikających z tzw. dekretu warszawskiego. W ich efekcie jedyną w praktyce dopuszczalną formą reprywatyzacji w Warszawie będzie odszkodowanie dochodzone na drodze skomplikowanego, czasochłonnego i kosztownego postępowania sądowego, zaś istotna część roszczeń zostanie wygaszona bez odszkodowania.

Egzekwowanie przez władze państwowe „epidemicznych” restrykcji (zakazów i nakazów) – pomimo wielu wątpliwości co do zgodności z konstytucją – aktualnie stanowi wykonywanie władzy publicznej zgodnie z prawem. Niemniej jednak nawet działania państwa w majestacie prawa mogą wiązać się z ryzykiem zakażenia COVID-19 lekarzy i pielęgniarek, patrolujących funkcjonariuszy itp. Powstały wskutek zakażenia ciężki rozstrój zdrowia (czy nawet śmierć osoby zakażonej) może przesądzić o odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa na zasadzie słuszności.

Ogłoszenie stanu zagrożenia epidemicznego, a następnie stanu epidemii i innych aktów prawnych wiąże się nie tylko z wprowadzeniem nakazów i zakazów w życiu codziennym i zawodowym, ale też z różnego rodzaju ograniczeniami w prowadzeniu działalności gospodarczej. Lekarze mogą być kierowani do pracy w szpitalach zakaźnych. Z kolei przedsiębiorcy obarczeni są nowymi restrykcjami, w wyniku czego odnotowują znaczne straty. Czy w związku z obostrzeniami będzie można domagać się odszkodowań od Skarbu Państwa?

Nikt nie oczekuje, aby Skarb Państwa ponosił pełną odpowiedzialność za straty przedsiębiorców spowodowane epidemią koronawirusa. Przepisy powinny jednak przewidywać dla poszkodowanych pewne rekompensaty za wprowadzenie istotnych nakazów, ograniczeń i zakazów prowadzenia działalności gospodarczej. Tego wymaga przede wszystkim dbałość o stan krajowej gospodarki, którego istotnym kołem zamachowym są właśnie przedsiębiorcy.

Największe kontrowersje w orzecznictwie sądowym w sprawach odszkodowawczych przeciwko podmiotom władzy publicznej budzi przesłanka niezgodności działań lub zaniechań z prawem. Jej wykazanie wymaga przedstawienia wywodu pozwalającego scharakteryzować konkretne działania lub zaniechania organów publicznych jako nielegalne.

Jeśli szkoda została wyrządzona przez wadliwy akt normatywny, można mieć wątpliwości, od kogo dochodzić odszkodowania: od Skarbu Państwa czy od jednostki samorządu terytorialnego, zwłaszcza jeśli np. działania jednostki nie można uznać za bezprawne.