Transakcje na udziałach (share deal)
Share deal należy tłumaczyć jako transakcję nabycia praw udziałowych (udziałów lub akcji) w spółkach kapitałowych. W wyniku takiej transakcji kupujący staje się właścicielem udziałów (akcji), ale nie uzyskuje bezpośrednich praw do majątku (przedsiębiorstwa) przejmowanej spółki (poza prawem do uczestniczenia w ewentualnym podziale majątku spółki w przypadku jej likwidacji). Majątek spółki pozostaje w dalszym ciągu własnością spółki, gdyż przedmiotem umowy sprzedaży w przypadku transakcji share deal są prawa udziałowe, a nie składniki majątku.
Ten rodzaj transakcji jest szczególnie interesujący dla tych inwestorów, którzy lokują środki finansowe w różnych sektorach gospodarki i posiadają zdywersyfikowany portfel inwestycyjny. Inwestorzy wybierają transakcję typu share deal również w przypadku, gdy spółka przejmowana prowadzi działalność regulowaną, a przeprowadzenie transakcji typu asset deal łączyłoby się z koniecznością ponownego uzyskania koncesji, licencji lub zezwoleń administracyjnych. Jednakże największe znaczenie dla inwestorów ma brak odpowiedzialności za zobowiązania spółki, ponieważ przy zachowaniu wpływu na działalność spółki przejmowanej nie ponoszą oni odpowiedzialności osobistej z tego tytułu – ich ryzyko jest co do zasady ograniczone do kwoty, za jaką nabyli udziały (akcje).
Decydując się na transakcję typu share deal, należy mieć jednak świadomość braku ochrony wynikającej z rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych odnośnie do nabywanych nieruchomości. W tego typu transakcjach badanie prawne nieruchomości powinno być zatem bardziej szczegółowe niż w przypadku transakcji na aktywach.
Zbywalność praw udziałowych
Zasada zbywalności praw udziałowych jest istotną cechą spółek kapitałowych. Umowa spółki z o.o. lub statut spółki akcyjnej (w przypadku akcji imiennych) mogą jednak ograniczyć obrót prawami udziałowymi w spółce, np. wprowadzając konieczność uzyskania zgody właściwego organu spółki.
Forma
Zbycie udziałów spółki z o.o. powinno mieć formę pisemną z podpisami notarialnie poświadczonymi. W spółce akcyjnej forma zbycia akcji uzależniona jest od tego, czy akcje są imienne, czy na okaziciela. Zbycie akcji imiennych powinno nastąpić w formie pisemnej, poprzez złożenie oświadczenia na dokumencie akcji lub w odrębnym dokumencie i wymaga przeniesienia posiadania dokumentu akcji. Z kolei zbycie akcji na okaziciela nie jest uzależnione od zachowania jakiejkolwiek formy: akcje te są zbywane przez przeniesienie posiadania dokumentów akcji. Akcje spółek akcyjnych notowanych na giełdzie papierów wartościowych (spółki publiczne) są zdematerializowane (nie mają formy dokumentu papierowego) i zbywane są przez dokonanie odpowiednich zapisów na rachunkach papierów wartościowych.
Obowiązki informacyjne oraz uzyskanie wymaganych zgód administracyjnych
Dopuszczalność transakcji typu share deal może być uzależniona od spełnienia szczególnych obowiązków informacyjnych lub uzyskania określonych zgód lub decyzji administracyjnych, jeżeli strona (strony) transakcji lub spółka ma pewne cechy charakterystyczne lub prowadzi działalność szczególnego rodzaju.
Przykładowo strona (strony) transakcji może być obowiązana do:
- zgłoszenia zamiaru koncentracji przedsiębiorców Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, jeżeli podmioty uczestniczące w transakcji osiągnęły określony poziom obrotów na rynku globalnym albo na rynku polskim,
- uzyskania zezwolenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji przez zagraniczną spółkę handlową na nabycie lub objęcie udziałów (akcji) w spółce, której siedziba znajduje się w Polsce i która jest właścicielem lub użytkownikiem wieczystym nieruchomości położonej w Polsce.
W tym miejscu warto wspomnieć, że również niektóre przepisy szczególne (np. ustawa o grach hazardowych) nakładają ograniczenia co do nabywania udziałów (akcji) spółek prowadzących działalność koncesjonowaną.
Odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi za wady udziałów (akcji)
Odpowiedzialność sprzedawcy względem kupującego może wynikać zarówno z przepisów prawa, jak i z postanowień zawartych w dokumentach transakcyjnych. W tym ostatnim przypadku chodzi przede wszystkim o odpowiedzialność gwarancyjną lub quasi-gwarancyjną, choć w ramach swobody kontraktowej strony mają bardzo szerokie możliwości umownego ukształtowania zasad odpowiedzialności, w zależności od swoich potrzeb i uwarunkowań danej transakcji.
Do sprzedaży praw udziałowych zastosowanie mają w szczególności odpowiednie przepisy Kodeksu cywilnego o rękojmi przy sprzedaży rzeczy. Roszczenia z tytułu rękojmi stanowią istotny instrument ochrony prawnej kupującego w transakcjach typu share deal, ponieważ uzupełniają one ochronę kupującego wynikającą z ogólnych przepisów o skutkach nienależytego wykonania zobowiązań.
Wada prawna udziałów (akcji) ma miejsce w szczególności, gdy sprzedawane prawa udziałowe obciążone są prawem pierwokupu albo gdy przedmiotem sprzedaży są udziały (akcje) powstałe w wyniku podwyższenia kapitału zakładowego, które do chwili sprzedaży nie zostało wpisane do Krajowego Rejestru Sądowego. W tym miejscu należy zauważyć, że w przypadku braku innych postanowień umownych w transakcji typu share deal odpowiedzialność sprzedającego z tytułu rękojmi jest bezpośrednio związana wyłącznie z wadami praw udziałowych stanowiących przedmiot transakcji i nie rozciąga się wprost na ewentualne wady przedsiębiorstwa lub poszczególnych składników majątkowych posiadanych przez spółkę przejmowaną. Ponieważ jednak sam udział i jego wartość są ściśle związane z majątkiem spółki, nie sposób całkowicie wyłączyć wpływu ewentualnych wad majątku spółki na status prawny i wartość praw udziałowych.
W związku z powyższym strony umowy sprzedaży udziałów albo akcji ustalają bardzo często w umowie katalog „Oświadczeń i zapewnień” sprzedawcy, dotyczących stanu majątku spółki, mających na celu ochronę interesów kupującego. Ponadto strony zwykle przewidują w umowie sankcje, na wypadek gdyby okazało się, że oświadczenia te były nieprawdziwe lub wprowadzające w błąd.
Obowiązki informacyjne
W następstwie transakcji share deal i nabycia praw udziałowych spółkę należy zawiadomić:
- o zmianie wspólnika (akcjonariusza)
- w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, każda ze stron transakcji może zawiadomić spółkę o przejściu udziałów (akcji), przedstawiając stosowny dowód, co warunkuje traktowanie nabywcy przez spółkę jako wspólnika (na podstawie art. 187 k.s.h.);
- wobec spółki akcyjnej uważa się za akcjonariusza tylko tę osobę, która jest wpisana do księgi akcyjnej lub posiadacza akcji na okaziciela, z uwzględnieniem przepisów o obrocie instrumentami finansowymi; odpowiedni wpis w księdze akcyjnej dokonywany jest na żądanie nabywcy akcji (na podstawie 341 oraz 343 k.s.h.), który ma obowiązek przedłożyć spółce dokument uzasadniający dokonanie wpisu;
oraz
- o powstaniu stosunku dominacji pomiędzy inwestorem a spółką przejmowaną, zgodnie bowiem z art. 6 k.s.h. spółka dominująca ma obowiązek poinformować zależną spółkę kapitałową w terminie dwóch tygodni od dnia powstania stosunku dominacji (w przeciwnym razie spółka dominująca nie będzie uprawniona do wykonywania prawa głosu z udziałów (akcji) reprezentujących więcej niż 33% kapitału zakładowego spółki zależnej).