Agata Jóźwiak | Co do zasady

Kary umowne są bardzo popularnym instrumentem sankcjonowania uchybień w wykonywaniu zobowiązań niepieniężnych (np. ukończenia budowy w terminie). Kodeks cywilny tylko ogólnie wskazuje przesłanki miarkowania (obniżenia) kary umownej. Szczegółów należy więc poszukiwać w doktrynie i orzecznictwie. Poza tym przepisy prawa nie dają nawet wskazówek, jak bardzo można obniżyć karę umowną. Każdy przypadek należy więc traktować indywidualnie, w czym mogą pomóc omówione zasady.

Od sierpnia 2019 r. obowiązują podwyższone opłaty sądowe za wniosek o zawezwanie do próby ugodowej. Zmiany te zostały wprowadzone ustawą z dnia 4 lipca 2019 roku o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. Miały one zapobiec wykorzystywaniu postępowania pojednawczego wyłącznie w celu przerwania biegu terminu przedawnienia. Czy skutek ten został osiągnięty?

Rynek budowlany stoi przed kolejnymi wyzwaniami. Po wielu problemach związanych z pandemią pojawiły się kolejne poważne trudności wynikające z wywołanej przez Rosję wojny w Ukrainie. To drugi już w ostatnim czasie przypadek stanu siły wyższej, która dotyka także gospodarkę. Jakkolwiek w kryzysie pandemii sektor budowlany poradził sobie całkiem nieźle, tym razem prognozy są o wiele bardziej pesymistyczne. Nowa rzeczywistość wymaga więc szybkiego reagowania i poszukiwania rozwiązań pozwalających złagodzić liczne ryzyka.

Kiedy zamawiający ma obowiązek wypłacić wynagrodzenie za wykonanie dzieła? Jak do tego obowiązku mają się stwierdzone wady i kiedy można odmówić odbioru? Pytania te powodują wiele trudności w praktyce i na ich tle dochodzi do licznych, często bardzo złożonych i długoletnich sporów. Problematyką tą zajął się w ostatnim czasie Sąd Najwyższy. Potwierdzony przez niego kierunek interpretacji może pomóc podmiotom funkcjonującym na rynku, w tym także wykonawcom robót budowlanych, do których ustalenia te mogą mieć analogiczne zastosowanie.

Sąd Najwyższy wydał 9 grudnia 2021 r. uchwałę (III CZP 26/21), w której pochylił się nad tematem kar umownych w kontraktach budowlanych. Kary umowne w tym sektorze są szczególnie często stosowane, co prowadzi do poważnych sporów, zagrażających nawet ukończeniu inwestycji. W praktyce po ten instrument sięgają głównie inwestorzy, a problem  dotyka najczęściej generalnych wykonawców i podwykonawców.

Ostatnie nowelizacje procedury cywilnej (szczególnie ta z lipca 2019 r.) spowodowały liczne wątpliwości, jak interpretować postanowienia Kodeksu postępowania cywilnego, w szczególności dotyczące doręczeń sądowych, uzasadniania orzeczeń i ich zaskarżania. Niektóre z tych niejasności przyniosły wiele problemów stronom postępowań oraz pełnomocnikom procesowym. Niewłaściwe zastosowanie przepisów może mieć bowiem surowe konsekwencje i doprowadzić nawet do przegrania sprawy z przyczyn formalnych. Część wątpliwości dotyczących uzasadnień wyjaśnił ostatnio Sąd Najwyższy.

Inwestor i generalny wykonawca ponoszą solidarną odpowiedzialność za wynagrodzenie podwykonawców. Nie oznacza to jednak automatycznie, że postanowienia umowy łączącej podwykonawcę i generalnego wykonawcę będą miały bezpośrednie zastosowanie do inwestora. Szczególnym postanowieniem jest zapis na sąd polubowny wyznaczający sposób dochodzenia wierzytelności. Jeśli generalny wykonawca i podwykonawca umówili się na arbitraż, czy podwykonawca może pozwać inwestora także w arbitrażu, czy powinien szukać ochrony przed sądem powszechnym?

Sąd Najwyższy podjął ostatnio ważną uchwałę określającą zasady biegu terminu przedawnienia po odroczeniu płatności (przedłużeniu przez wierzyciela terminu zapłaty). W świetle podjętej uchwały, jeśli doszło do odroczenia płatności, przedawnienie rozpoczyna ponownie bieg z upływem nowego terminu płatności. Wyrażony przez Sąd Najwyższy pogląd pozwala zatem na rozłożenie spłaty długu na raty wraz z odroczeniem terminu wymagalności, a co za tym idzie – przesunięciem początku biegu terminu przedawnienia.

Od sierpnia 2019 r. znacznie wzrosła opłata od wniosku o udzielenie zabezpieczenia roszczeń pieniężnych (np. o zapłatę określonej kwoty) składanego przed wytoczeniem powództwa. Zamiast 100 zł wynosi ona obecnie 1/4 opłaty należnej od pozwu o to roszczenie (maksymalnie 50 000 zł). Pod pewnymi warunkami opłatę od wniosku o zabezpieczenie zalicza się wprawdzie na poczet opłaty należnej od pisma wszczynającego postępowanie (pozwu). Przepisy dające taką możliwość mogą jednak rodzić problemy interpretacyjne i w efekcie konieczność poniesienia dodatkowych kosztów.

Sąd Najwyższy przedstawił do rozstrzygnięcia swojemu powiększonemu składowi zagadnienia prawne dotyczące zawezwania do próby ugodowej jako czynności prowadzącej do przerwania biegu przedawnienia roszczenia.

W wyroku z 26 kwietnia 2019 r. (V CSK 80/18) Sąd Najwyższy uznał, że nie jest sprzeczne z naturą umowy o roboty budowlane uzależnienie wypłaty wynagrodzenia od braku wad przedmiotu zamówienia. Za dopuszczalne należy więc przyjąć postanowienia stron o zapłacie dopiero po uzyskaniu bezusterkowego protokołu odbioru robót. Przy czym takie zastrzeżenia w ocenie Sądu Najwyższego mogą także znaleźć się w samej treści protokołu odbioru. Sąd Najwyższy zaaprobował bowiem możliwość powoływania się przez strony na dokonane zastrzeżenia w protokole odbioru stanowiące dodatkowe w stosunku do umowy postanowienia.

W ostatnim czasie Sąd Najwyższy wydał kilka orzeczeń dotyczących instytucji potrącenia (art. 498 k.c.), które potwierdziły dotychczasową linię orzecznictwa i wypracowaną praktykę w obrocie prawnym i gospodarczym. Zmieniły się też przepisy dotyczące podnoszenia zarzutu przedawnienia w postępowaniu cywilnym.