Egzekucja roszczeń "reprywatyzacyjnych" przeciwko Skarbowi Państwa | Co do zasady

Dotychczasowi właściciele nieruchomości przejętych przez państwo w drodze nacjonalizacji bądź wywłaszczenia oraz ich spadkobiercy zmierzają do odzyskania tych nieruchomości w naturze, a w przypadku, gdy nie jest to możliwe, domagają się wypłaty odszkodowania za utracone mienie. W tym celu występują z powództwami przeciwko Skarbowi Państwa np. o wydanie nieruchomości lub o zapłatę odszkodowania. Uzyskanie korzystnego tytułu egzekucyjnego wymaga następnie przeprowadzenia specyficznego postępowania egzekucyjnego przeciwko Skarbowi Państwa, które zawiera szereg ograniczeń i wymaga podjęcia dodatkowych czynności przez wierzyciela. Egzekucja roszczeń „reprywatyzacyjnych” nie różni się jednak od egzekucji innych roszczeń przeciwko Skarbowi Państwa.

Egzekucja zarówno roszczeń pieniężnych, jak i niepieniężnych przeciwko Skarbowi Państwa została uregulowana w art.1060 Kodeksu postępowania cywilnego i jest dwuetapowa.

W pierwszym etapie wierzyciel samodzielnie, bez udziału organów egzekucyjnych, powołując się na tytuł egzekucyjny, wzywa do spełnienia świadczenia (pieniężnego lub niepieniężnego) bezpośrednio państwową jednostkę organizacyjną, z której działalnością wiąże się to świadczenie, a więc jednostkę, która jest wskazana w tytule egzekucyjnym. Jednostka ta jest obowiązana spełnić świadczenie stwierdzone tytułem egzekucyjnym w terminie dwóch tygodni od doręczenia jej wezwania wierzyciela.

Choć spełnienie świadczeń pieniężnych przez jednostki organizacyjne Skarbu Państwa powinno następować niezwłocznie, jednostki te (szczególnie pod koniec roku budżetowego) odmawiają spełnienia świadczeń, powołując się na brak środków w bieżącym budżecie. Tymczasem przepisy ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych dają im mechanizmy umożliwiające spełnienie tych świadczeń pomimo braku w budżecie zabezpieczonych na ten cel środków finansowych. Art. 164 ust. 1 ustawy przewiduje, że „wydatki nieprzewidziane, których obowiązkowe płatności wynikają z tytułów wykonawczych, wyroków sądowych lub ugod, mogą być dokonywane bez względu na poziom środków finansowych zaplanowanych na ten cel. Odpowiednia zmiana planu wydatków powinna nastąpić w trybie przeniesień wydatków z innych podziałek klasyfikacji wydatków lub z rezerw celowych”.

Jeśli jednostka organizacyjna Skarbu Państwa nie zastosuje się do wezwania wierzyciela, następuje drugi etap, w którym wierzyciel uprawniony jest do podjęcia właściwych czynności egzekucyjnych za pośrednictwem powołanych do tego organów, tj. sądu i komorników sądowych.

W przypadku egzekucji roszczeń pieniężnych wierzyciel występuje do sądu o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu. Egzekucja roszczeń pieniężnych przeciwko Skarbowi Państwa ograniczona jest jednak do rachunków bankowych właściwych jednostek organizacyjnych. Nie jest możliwe więc prowadzenie egzekucji tych roszczeń z majątku ruchomego i nieruchomości Skarbu Państwa; okoliczność tę zaznacza sąd, nadając klauzulę wykonalności. Stanowi to wyjątek od zasady, że egzekucję prowadzi się ze wszystkich części majątku dłużnika. Kolejnym krokiem jest wystąpienie przez wierzyciela do komornika z wnioskiem o wszczęcie egzekucji z rachunku bankowego. Co do zasady egzekucja roszczeń pieniężnych nie doznaje przeszkód. Egzekucja z rachunku bankowego jest najszybszym sposobem egzekwowania roszczeń, biorąc szczególnie pod uwagę, że jednostki organizacyjne Skarbu Państwa zobligowane są do przechowywania środków pieniężnych na rachunkach bankowych.

Inaczej kształtuje się postępowanie egzekucyjne w przypadku niespełnienia przez jednostkę organizacyjną Skarbu Państwa roszczeń niepieniężnych. Wierzyciel nie uzyskuje bowiem klauzuli wykonalności do tytułu egzekucyjnego, dalsze postępowanie egzekucyjne nie może być prowadzone przez komornika, a wierzycielowi przysługuje jedynie możliwość wystąpienia do sądu z wnioskiem o wyznaczenie kierownikowi jednostki organizacyjnej Skarbu Państwa terminu do spełnienia świadczenia zawartego w tytule egzekucyjnym (np. wydania nieruchomości) oraz w przypadku dalszego niewykonywania tytułu egzekucyjnego –o wymierzenie kierownikowi takiej jednostki organizacyjnej kary grzywny w wysokości nieprzekraczającej 1000 zł, która to kara może być następnie zamieniona na areszt.

Ustawodawca przyznał Skarbowi Państwa jako dłużnikowi uprzywilejowaną pozycję w postępowaniu egzekucyjnym. Skarb Państwa jest jednak dłużnikiem, w stosunku do którego wykonanie tytułów egzekucyjnych następuje stosunkowo szybko i bez większych utrudnień.