Konwersja zobowiązań na kapitał i zbycie majątku jako mechanizmy restrukturyzacji spółek publicznych
Czy spółki giełdowe i inne spółki prowadzące działalność znacznych rozmiarów, które muszą dokonać restrukturyzacji zadłużenia, skorzystają na przeprowadzeniu restrukturyzacji sądowej w oparciu o mechanizmy Prawa restrukturyzacyjnego?
Odpowiedź na powyższe pytanie przedstawiam na przykładzie restrukturyzacji obejmującej konwersję wierzytelności (zwaną potocznie konwersją zadłużenia) na kapitał oraz zbycia majątku dłużnika. Są to mechanizmy restrukturyzacji głęboko ingerujące w sprawy dłużnika, które dotychczas w zdecydowanej większości przypadków dokonywane były w ramach restrukturyzacji toczonych pozasądowo.
U podstaw takiego stanu rzeczy leżały uprzednio obowiązujące przepisy Prawa upadłościowego i naprawczego, których skutkiem była niechęć przedsiębiorców do korzystania z postępowania upadłościowego przewidującego możliwość zawarcia układu dłużnika z wierzycielami będącego przed 1 stycznia 2016 r. jedyną dostępną formą restrukturyzacji sądowej.
Prawo restrukturyzacyjne usunęło znaczną część mankamentów uprzedniej regulacji prawnej.
Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na trzy podstawowe zalety rozwiązań wprowadzonych przez Prawo restrukturyzacyjne, istotnie ułatwiających przeprowadzenie restrukturyzacji sądowej.
Zaleta pierwsza. Prawo restrukturyzacyjne ustanowiło nowy typ postępowania restrukturyzacyjnego – postępowanie o zatwierdzenie układu. Tym samym wprowadziło możliwość porozumienia dłużnika z wierzycielami bez konieczności otwierania postępowania sądowego aż do momentu przyjęcia układu. Dopiero na tym etapie składany jest wniosek dłużnika o zatwierdzenie zawartego już układu i upubliczniana jest informacja o restrukturyzacji.
W istotnym stopniu ułatwia to funkcjonowanie przedsiębiorstwa dłużnika, którego tok pozostaje niezakłócony ujawnieniem informacji o niewypłacalności dłużnika. Jeśli prawa dostawców i odbiorców dłużnika nie są naruszane, dowiedzą się oni o powstaniu stanu niewypłacalności dopiero po zatwierdzeniu układu. Ułatwia to prowadzenie dużych procesów restrukturyzacyjnych, które obejmują wyłącznie restrukturyzację wierzytelności finansowych i innych znacznych wierzytelności, a nie dotyczą wierzytelności handlowych przysługujących często tak licznej grupie wierzycieli, że nie sposób ze względów praktycznych zawrzeć z nimi wszystkimi układu.
Powyższe oznacza, że postępowanie restrukturyzacyjne może być prowadzone przy zachowaniu w poufności informacji o potrzebie restrukturyzacji zobowiązań dłużnika, tak jak ma to miejsce w przypadku restrukturyzacji pozasądowej. Jednocześnie Prawo restrukturyzacyjne, wprowadzając instytucję układów częściowych obejmujących jedynie wybrane kategorie wierzycieli (np. wierzycieli finansowych lub innych znacznych wierzycieli), ułatwia prowadzenie restrukturyzacji sądowej w ogóle.
Zaleta druga. Istotną zmianą znacznie zwiększającą zdolność dłużników do zawierania układów z wierzycielami jest to, że przyjęcie układu następuje wówczas, gdy opowiada się za nim większość głosujących wierzycieli reprezentujących dwie trzecie łącznej sumy wierzytelności uczestniczących w głosowaniu.
Dotychczasowe przepisy w tym względzie były dalece bardziej rygorystyczne i dla przyjęcia układu tak samo ustalone większości odnosiły się do ogólnej kwoty wierzytelności uprawnionych do głosowania nad zatwierdzeniem układu, choćby dani wierzyciele nie uczestniczyli w głosowaniu.
Wymóg uzyskania większości głosów wszystkich wierzycieli reprezentujących dwie trzecie łącznej sumy wierzytelności objętych układem dzisiaj odnosi się wyłącznie do przypadków zawierania układu częściowego, a także układu zawieranego w ramach postępowania o zatwierdzenie układu. Są to przypadki, w odniesieniu do których zaostrzenie wymaganej większości głosów dla przyjęcia układu jest uzasadnione nietypową procedurą głosowania przez wierzycieli albo potencjalnie dalej idącymi skutkami zawieranego układu.
Zaleta trzecia. Wierzyciele mają łatwo wymierny wpływ na bieg postępowania restrukturyzacyjnego, inicjując bądź zatwierdzając istotne decyzje związane z jego tokiem. Sam bieg postępowań związanych z sądową restrukturyzacją zobowiązań dłużnika został zdecydowanie przyspieszony. Zmiany prawa są w tych aspektach na tyle rozległe i wielowątkowe, że nie sposób ich tu opisywać.
Konwersja zobowiązań dłużnika na kapitał
Konwersja zobowiązań na kapitał jest jednym z instrumentów restrukturyzacji, dla którego zastosowania mechanizmy Prawa restrukturyzacyjnego i restrukturyzacja sądowa nadają się szczególnie dobrze.
Dokonując restrukturyzacji swych zobowiązań, dłużnicy w wielu przypadkach pragną zaoferować wierzycielom możliwość wywierania wpływu na przedsiębiorstwo dłużnika oraz możliwość uczestniczenia w przyszłych wzrostach wartości tegoż przedsiębiorstwa, w przypadku gdy restrukturyzacja zakończy się sukcesem. Temu celowi świetnie służy konwersja zobowiązań dłużnika na kapitał, która z jednej strony pozwala zmniejszać poziom zobowiązań dłużnika bez dokonywania jednostronnych umorzeń zobowiązań, a z drugiej strony przyznaje wierzycielom prawa w kapitale zakładowym dłużnika, które równocześnie dają wpływ na zarządzenie przedsiębiorstwem dłużnika i mogą być przedmiotem obrotu.
Co istotne, konwersja zobowiązań na kapitał następuje mocą samego układu.
Zgodnie z art. 169 ust. 3 Prawa restrukturyzacyjnego, jeżeli układ przewiduje konwersję wierzytelności na udziały lub akcje, prawomocnie zatwierdzony układ zastępuje określone w Kodeksie spółek handlowych czynności związane z podwyższeniem kapitału zakładowego, przystąpieniem do spółki, objęciem udziałów lub akcji oraz wniesieniem wkładu. W efekcie, jeżeli dochodzi do zatwierdzenia układu, wierzyciele stają się wspólnikami albo akcjonariuszami, choćby głosowali przeciwko układowi, i nie ma potrzeby uzyskiwania zgody dotychczasowych wspólników albo akcjonariuszy na konwersję. Istotne jest również to, że nowe udziały albo akcje powstają z momentem zatwierdzenia układu, a postępowanie rejestrowe przed KRS jedynie ujawnia powstałe już z mocy układu prawa korporacyjne.
Na uwagę zasługuje, że ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów od momentu jej wejścia w życie w 2007 r. przewiduje wyłączenie od obowiązku zgłaszania koncentracji, jeżeli dochodzi do niej w ramach postępowania upadłościowego i jeżeli kontrola nad przedsiębiorcą nie jest przejmowana przez konkurenta rynkowego (art. 14 pkt 4 ustawy). Przepis ten nie został znowelizowany wraz z wejściem w życie ustawy Prawo restrukturyzacyjne, a postępowania toczone na podstawie przepisów tej ustawy mają status postępowań odrębnych od postępowań upadłościowych toczonych na podstawie ustawy Prawo upadłościowego.
W efekcie od 1 stycznia 2016 r. konwersja zobowiązań dłużnika na kapitał obejmująca przejęcie kontroli nad dłużnikiem w ramach układu dłużnika z wierzycielami zawartego w ramach postępowań restrukturyzacyjnych wymaga zgłoszenia zamiaru koncentracji Prezesowi UOKiK albo Komisji Europejskiej. Co istotne, w myśl art. 118 ust. 3 Prawa restrukturyzacyjnego, jeżeli układ określa restrukturyzację zobowiązań dłużnika przez konwersję zobowiązań na akcje lub udziały, głosowanie nad układem może zostać przeprowadzone tylko w przypadku, gdy na zgromadzeniu wierzycieli zostanie przedłożona zgoda Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów albo Komisji Europejskiej albo zostanie wykazane, że zgoda taka nie jest wymagana.
Zbycie majątku dłużnika
Po mechanizmy Prawa restrukturyzacyjnego można również sięgnąć, gdy trzeba zbyć składniki majątku dłużnika w ramach szerszej restrukturyzacji przedsiębiorstwa dłużnika. O ile nic nie stoi na przeszkodzie, aby do takich zbyć dochodziło w ramach procesów restrukturyzacji toczonych pozasądowo, o tyle Prawo restrukturyzacyjne przewiduje co najmniej kilka użytecznych sposobów zbycia majątku dłużnika niedostępnych przy restrukturyzacji pozasądowej.
W szczególności propozycje układowe dłużnika mogą przewidywać zaspokojenie wierzycieli przez likwidację majątku dłużnika, a złożenie takich propozycji i ich przyjęcie skutkuje zawarciem układu likwidacyjnego dłużnika z wierzycielami. Układ likwidacyjny może przewidywać ustanowienie zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem dłużnika na czas wykonania układu albo inne mechanizmy zapewniające skuteczne wykonanie postanowień układu w odniesieniu do zbywania majątku dłużnika. Mechanizmy Prawa restrukturyzacyjnego znoszą konieczność uzyskiwania zgód korporacyjnych przez dłużnika na zbycie należącego do niego majątku.
Co do zasady sprzedaż majątku w toku postępowań restrukturyzacyjnych nie wygasza hipotek ani innych ograniczonych praw rzeczowych ustanowionych na rzecz wierzycieli na majątku dłużnika.
Odmienna zasada rządzi jednak sprzedażą majątku dłużnika dokonywaną w ramach postępowania sanacyjnego, to jest postępowania najgłębiej ingerującego w zarząd majątkiem dłużnika i będącego najdalej idącą procedurą restrukturyzacji sądowej. W efekcie sprzedaż dokonana w ramach postępowania sanacyjnego wygasza prawa rzeczowe osób trzecich obciążające majątek dłużnika.
Co istotne, zbycie majątku dłużnika w ramach postępowania sanacyjnego może odbywać się przed zatwierdzeniem układu, przez okres do 12 miesięcy od dnia otwarcia postępowania sanacyjnego, wyłącznie w oparciu o plan restrukturyzacji realizowany przez zarządcę ustanowionego dla przedsiębiorstwa dłużnika. Plan ten, zgodnie z art. 315 ust. 1 Prawa restrukturyzacyjnego, podlega zatwierdzeniu przez sędziego komisarza w oparciu o niewiążącą opinię rady wierzycieli. Sama rada wierzycieli nie posiada zaś uprawnienia do wyraża zgody na zbycie majątku dłużnika przez zarządcę.
Sprzedaż majątku dłużnika w ramach postępowania sanacyjnego jeszcze przed przystąpieniem do głosowania nad układem stanowi użyteczny instrument restrukturyzacji, który ingeruje głęboko nie tylko w przedsiębiorstwo samego dłużnika, ale też, i to nie mniej, w prawa wierzycieli. Zgodnie z art. 312 Prawa restrukturyzacyjnego wszelkie postępowania egzekucyjne skierowane do majątku dłużnika wchodzącego w skład masy sanacyjnej wszczęte przed dniem otwarcia postępowania sanacyjnego ulegają zawieszeniu z mocy prawa, zaś skierowanie egzekucji do majątku dłużnika wchodzącego w skład masy sanacyjnej oraz zabezpieczenie roszczenia na tym majątku jest niedopuszczalne w trakcie trwania postępowania sanacyjnego. Zasada ta dotyczy wszystkich egzekucji, choćby wierzytelność będąca jej przedmiotem nie była objęta postępowaniem sanacyjnym, i choćby dotyczyła wierzytelności zabezpieczonych rzeczowo. Postępowanie sanacyjne jest jedynym postępowaniem restrukturyzacyjnym, w którym ingerencja w prawa wierzycieli idzie tak daleko. Nie tylko dłużnik, ale i wierzyciele muszą znosić to, że w trakcie trwania postępowania sanacyjnego może dochodzić do sprzedaży majątku dłużnika i że sprzedaż ta wygasi hipoteki i zastawy z następstwami analogicznymi do następstw sprzedaży majątku dłużnika w postępowaniu upadłościowym.
A co ze spółkami publicznymi?
Do restrukturyzacji spółek publicznych, choćby prowadzona była ona w ramach postępowania sądowego, znajdują pełne zastosowanie reguły wynikające z ustawy o ofercie, ustawy o obrocie i Market Abuse Regulation, które rządzą postępowaniem z informacją poufną, nabywaniem znacznych pakietów akcji oraz działaniem w porozumieniu dotyczącym głosowania na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy spółki publicznej, prowadzenia trwałej polityki wobec spółki albo nabywania jej akcji.
W efekcie przekroczenie przez indywidualnego wierzyciela albo grupę wierzycieli działających w porozumieniu, w wyniku konwersji albo w wyniku zawarcia porozumienia, progów 33% i 66% akcji spółki publicznej skutkuje koniecznością prowadzenia wezwań na sprzedaż lub zamianę, odpowiednio, 66% albo 100% akcji spółki publicznej. Tylko akcje nabyte w ramach postępowania upadłościowego i egzekucyjnego wolne są od tego wymogu.
Warto też podkreślić, że nawet w przypadku prowadzenia postępowania o zatwierdzenie układu, które jest ze swej istoty niejawne do momentu przyjęcia układu, spółka publiczna musi spełniać obowiązki dotyczące informacji poufnych. Ewentualne opóźnienie ujawnienia informacji poufnej o wszczęciu rozmów dłużnika z wierzycielami odnośnie do zawarcia układu musi być uzasadnione okolicznościami wskazanymi przez Market Abuse Regulation. W szczególności spółka publiczna musi być w stanie wykazać, że natychmiastowe ujawnienie informacji poufnej mogłoby naruszyć prawnie uzasadnione interesy spółki, a opóźnienie ujawnienia informacji nie wprowadziło w błąd opinii publicznej oraz zapewniona została poufność informacji. Co więcej, także wówczas, gdy w związku z głosowaniem nad układem spółka publiczna ujawnia wierzycielom informacje, które ze względu na swoją treść mają charakter informacji poufnych, ujawnienie informacji poufnych wierzycielom musi następować równocześnie z pełnym upublicznieniem informacji poufnej.
Krzysztof Libiszewski, praktyka transakcji i prawa korporacyjnego kancelarii Wardyński i Wspólnicy
