Odpowiedzialność odszkodowawcza Skarbu Państwa za wadliwe decyzje podatkowe
Wadliwość (nielegalność) decyzji podatkowej to nie wszystko – trzeba jeszcze wykazać szkodę oraz normalny związek przyczynowy pomiędzy wydaniem takiej decyzji a szkodą.
Skarb Państwa ponosi, co do zasady, odpowiedzialność odszkodowawczą za bezprawne zachowania swych organów, w tym za wydanie decyzji podatkowych, które okazały się sprzeczne z prawem.
Autor niniejszej publikacji stanowczo opowiada się za poglądem, że Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą tak za wadliwe decyzje ostateczne (art. 4171 k.c.), jak i te nieprawomocne (na zasadzie art. 417 k.c.). Odmiennym poglądom w tym zakresie, zdaniem autora, przeczy dyspozycja art. 77 Konstytucji RP. Należy podkreślić, że sprzeczność z prawem decyzji podatkowej nie może być ustalana samodzielnie przez sąd cywilny, który ma rozpatrzyć zasadność powództwa odszkodowawczego. Wadliwość (bezprawność) decyzji podatkowej musi zostać wpierw ustalona w toku postępowania podatkowego lub sądowoadministracyjnego.
Poza tym wydanie wadliwej decyzji podatkowej, będące zawsze działaniem bezprawnym, stanowi wypełnienie tylko jednej z przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa.
Stwierdzenie bezprawności decyzji podatkowej nie zwalnia poszkodowanego z obowiązku wykazania także szkody i normalnego związku przyczynowego pomiędzy wydaniem wadliwej decyzji a szkodą. Obowiązki poszkodowanego w tym względzie określa art. 361 k.c. („Zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła”).
Jak wiadomo, jeżeli na podstawie decyzji podatkowej zostanie zapłacona lub wyegzekwowana należność podatkowa, po czym decyzja taka zostanie uchylona jako nieprawidłowa, a „należność” zwrócona (jako nadpłata podatku), podatnikowi z mocy samego prawa podatkowego należą się odsetki od kwoty nienależnie zapłaconego/wyegzekwowanego podatku. Oprocentowanie tak nadpłaconego podatku wynika z art. 78 Ordynacji podatkowej.
W świetle aktualnego orzecznictwa Sądu Najwyższego nie może być skutecznie kwestionowane, że oprocentowanie nadpłaty podatku, przewidziane w art. 78 Ordynacji podatkowej, ma charakter odszkodowawczy (również w rozumieniu prawa cywilnego). Odsetki takie kompensują szkodę powstałą na skutek zapłacenia nienależnego podatku. Nie pozbawia to poszkodowanego prawa do odszkodowania uzupełniającego (tak np. w wyroku SN z 26 marca 2014 r., V CSK 284/13, a także w uchwale 7 sędziów SN z 26 kwietnia 2006 r., III CZP 125/05). Jeżeli jednak poszkodowany twierdzi, że poniósł szkodę (rzeczywistą lub choćby w ramach utraconych korzyści) przewyższającą kwotę wypłaconych odsetek od nadpłaty podatku, to musi tego dowieść w procesie cywilnym.
Oczywiście może być tak, że samo wydanie decyzji podatkowej (bez jej egzekwowania) wyrządziło określoną szkodę danej osobie. Praktycznie jednak udowodnienie szkody zaistniałej w takiej sytuacji może być bardzo trudne.
Również wykazanie adekwatnego (normalnego) związku przyczynowego pomiędzy wydaniem nieprawidłowej decyzji podatkowej a szkodą danej osoby może okazać się niełatwym zadaniem, zwłaszcza w świetle aktualnego orzecznictwa Sądu Najwyższego (zob. np. wyrok SN z 26 marca 2014 r., V CSK 284/13).
Przykładowo, powód twierdzi w pozwie przeciwko Skarbowi Państwa, że wskutek wadliwej decyzji podatkowej poniósł szkodę (przewyższającą otrzymaną kwotę odsetek od nadpłaty podatku) wynikłą z fiaska jego jakiejś inwestycji gospodarczej. Powód będzie musiał wtedy wykazać, że fiasko tej inwestycji nie wynikało z jego własnych zachowań ani zachowań osób trzecich (działań lub zaniechań), a wyłącznie (a przynajmniej w głównej mierze) z faktu wydania wadliwej decyzji podatkowej.
Jeżeli w wyniku postępowania dowodowego okaże się, że fiasko inwestycji jest przede wszystkim wynikiem nietrafionych decyzji gospodarczych osoby dochodzącej odszkodowania za wadliwą decyzję podatkową (lub osób trzecich), trzeba liczyć się z przegraniem sprawy ze Skarbem Państwa.
Podsumowując, Skarb Państwa powinien ponieść odpowiedzialność odszkodowawczą za każdą nielegalną decyzję podatkową, która wyrządziła szkodę danej osobie. Jednak przed wytoczeniem powództwa o naprawienie szkody należy dogłębnie przeanalizować szanse na wykazanie w procesie cywilnym przesłanek odpowiedzialności Skarbu Państwa za wydanie nieprawidłowej decyzji podatkowej.
Adam Studziński, praktyka dochodzenia trudnych wierzytelności kancelarii Wardyński i Wspólnicy
