Wykładnia wiąże od dnia jej podjęcia
Rozstrzygnięcia sądów najwyższych instancji są – zarówno od strony prawnej, jak i faktycznej – ważną wskazówką dotyczącą orzekania w poszczególnych sprawach. Niektórym takim orzeczeniom przysługuje też szersza moc wiążąca. Niedawna uchwała siedmiu sędziów NSA dodaje do tego nowy element – określa, od kiedy dokonana w niej wykładnia prawa jest wiążąca dla innych sądów.
Uchwała siedmiu sędziów NSA z 19 grudnia 2016 r., II FPS 3/16
Jedną z funkcji uchwał poszerzonych składów Naczelnego Sądu Administracyjnego jest ujednolicanie orzecznictwa w sprawach, w których zapadają odmienne rozstrzygnięcia (szerzej o tej funkcji uchwał pisałem tutaj).
Uchwały poszerzonego składu NSA są wiążące dla innych sądów administracyjnych. Związanie takie może mieć charakter bezpośredni (uchwałą podjętą w związku z pytaniem sądu administracyjnego w konkretnej sprawie jest związany pytający skład orzekający, co wynika z art. 187 § 2 p.p.s.a.) lub też pośredni – uchwała taka jest wiążąca dla wszystkich innych sądów administracyjnych (choć niektórzy przedstawiciele nauki prawa zauważają też, że skutek ten tak naprawdę nie dotyczy NSA1).
Fakt związania tymi uchwałami wynika z art. 269 § 1 p.p.s.a., bowiem jeżeli jakikolwiek skład sądu administracyjnego rozpoznający sprawę nie podziela stanowiska zajętego w uchwale składu siedmiu sędziów, całej Izby albo w uchwale pełnego składu Naczelnego Sądu Administracyjnego, przedstawia powstałe zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia odpowiedniemu składowi tegoż sądu.
W tym kontekście ciekawe zagadnienie pojawia się po raz pierwszy w uchwale siedmiu sędziów NSA z 19 grudnia 2016 r. (II FPS 3/16). Zwróćmy uwagę na sentencję uchwały:
1. W sprawach opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi przepis art. 6q ust. 1 ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. z 2016 r. poz. 250 ze zm.) wyłącza stosowanie przepisu art. 39 ust. 4 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2016 r. poz. 446 ze zm.).
2. Wykładnia dokonana w uchwale wiąże od dnia jej podjęcia.
Pominę w tym miejscu rozważania dotyczące zasadniczego przedmiotu uchwały (tj. opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi), skupię się natomiast na aspekcie procesowym, tj. pkt 2 sentencji uchwały. Jest to bowiem pierwsza i jedyna uchwała zawierająca tego typu stwierdzenie w sentencji (wniosek z przeszukiwania Centralnej Bazy Orzeczeń Sądów Administracyjnych2).
Dla takiego rozstrzygnięcia nie znajdziemy także wyraźnej podstawy prawnej w ustawach regulujących funkcjonowanie sądów administracyjnych (tj. w Prawie o postępowaniu przed sądami administracyjnymi oraz w Prawie o ustroju sądów administracyjnych). Zastosowany schemat nasuwa jednak pewne skojarzenie z regulacją konstytucyjną, odnoszącą się jednakże do Trybunału Konstytucyjnego (art. 190 ust. 3 Konstytucji stanowi bowiem, że Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał Konstytucyjny może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. Termin ten nie może przekroczyć osiemnastu miesięcy, gdy chodzi o ustawę, a gdy chodzi o inny akt normatywny – dwunastu miesięcy. W przypadku orzeczeń, które wiążą się z nakładami finansowymi nie przewidzianymi w ustawie budżetowej, Trybunał Konstytucyjny określa termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego po zapoznaniu się z opinią Rady Ministrów).
Określenie takie sugeruje, że pogląd wyrażony w uchwale należy stosować wyłącznie do spraw rozstrzyganych już po jej podjęciu, co wydaje się z jednej strony oczywiste (sąd rozstrzygający sprawę wcześniej nie mógł powołać się na uchwałę NSA, która jeszcze wtedy nie istniała), z drugiej strony może prowadzić do ograniczenia lub próby dokonania takiego ograniczenia w zakresie dalszego prowadzenia spraw rozpoczętych wcześniej albo wzruszania decyzji w nich zapadłych.
Rozstrzygnięcie to jest na tyle pojemne, że wymaga szerszej analizy, na którą brak tutaj miejsca, niemniej wskazuje na swoisty prawotwórczy aspekt orzecznictwa sądowego, co trzeba brać pod uwagę, analizując możliwości rozstrzygnięcia różnych spraw.
dr Maciej Kiełbowski, praktyka postępowań sądowych i arbitrażowych kancelarii Wardyński i Wspólnicy
1 Por. T. Woś, [w:] T. Woś (red.), Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, wyd. VI, Warszawa 2016, LEX, w tezie 8 do art. 269 p.p.s.a.: Tylko składy orzekające NSA przy rozpoznawaniu środków odwoławczych mogą pozwolić sobie na luksus odejścia od poglądów prawnych zawartych w formalnie niewiążących uchwałach tego sądu, ponieważ nie ma instrumentu prawnego, który wymuszałby weryfikację ich orzeczeń, choćby zostały wydane z pominięciem poglądów zawartych w uchwałach tego sądu.
2 Badanie własne poprzez wyszukiwanie w CBOSA frazy Wykładnia dokonana w uchwale wiąże od dnia jej podjęcia.
