Wyrok sprzeczny z prawem a koszty sądowe
Samo stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia nie przesądza jeszcze o odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa. Koszty postępowania sądowego, w wyniku którego wydano takie orzeczenie, nie mogą stanowić składnika dochodzonego odszkodowania, bowiem nie stanowią szkody w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego.
Wyrok Sądu Najwyższego z 29 kwietnia 2015 r., V CSK 453/14
Przepis art. 77 ust. 1 polskiej ustawy zasadniczej stanowi, że każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej. To unormowanie znajduje swoje odzwierciedlenie w przepisach Kodeksu cywilnego, które przewidują odpowiedzialność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym, którym ma być niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej.
Zgodnie z art. 4171 § 2 k.c., jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej naprawienia przez Skarb Państwa można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem. Takim postępowaniem może być to wszczęte na skutek skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, o której mowa w art. 4241 k.p.c.
Z kolei, zgodnie z art. 361 k.c., zobowiązany do naprawienia szkody ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. Samo naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.
Pytanie do Sądu Najwyższego
Zagadnienie prawne, które zostało przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozpoznania, dotyczyło obliczenia wysokości szkody w postaci zaniżonych utraconych korzyści. Na skutek pozytywnego rozpatrzenia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku sąd pierwszej instancji zasądził od Skarbu Państwa na rzecz powoda odszkodowanie, którego wysokość została zwiększona wyrokiem sądu drugiej instancji.
Zarówno powód, jak i pozwany złożyli skargi kasacyjne, w których kwestionowali sposób obliczenia szkody w postaci utraconych korzyści powoda oraz będących częścią odszkodowania kosztów procesu przez niego uiszczonych przed, w trakcie i po zakończeniu postępowania, w którym rozpatrzono skargę powoda.
Koszty procesu nie stanowią szkody
Odnosząc się do kwestii wadliwego obliczenia wysokości szkody w postaci zaniżonych utraconych korzyści, SN przypomniał, że samo stwierdzenie niezgodności orzeczenia z prawem nie determinuje odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa, bowiem oznacza jedynie spełnienie jednej z wielu przesłanek odpowiedzialności. Co więcej, obowiązek uprawdopodobnienia wyrządzenia szkody, będący jednym z wymogów formalnych skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, sprowadza się do złożenia oświadczenia o wystąpieniu szkody, określającego jej rodzaj i rozmiar, a także przedstawienia niezbędnych dowodów. Skarżący powinien wskazać również czas powstania szkody (która ma istnieć w chwili wnoszenia skargi) oraz związek przyczynowy między wydaniem orzeczenia a jej wystąpieniem.
Co warto zauważyć, w przypadku szkody w postaci utraconych korzyści hipoteza utraty korzyści graniczy z pewnością, a poszkodowany musi udowodnić tak duże prawdopodobieństwo osiągnięcia korzyści majątkowej, że rozsądnie rzecz oceniając można stwierdzić, iż uzyskałby niemal z pewnością korzyść w rozumieniu art. 361 § 2 k.c., gdyby nie wystąpiło zdarzenie, za które odpowiada sprawca szkody.
Jeśli chodzi o rzeczywisty uszczerbek majątkowy, czyli koszty sądowe, SN podkreślił, że ani te koszty procesu, jakimi strona została obciążona, ani te, jakich nie uzyskała nie stanowią szkody w rozumieniu art. 4241 k.p.c. (…). Z tego względu koszty procesu, którymi strona została obciążona w kwestionowanym w skardze orzeczeniu, nawet gdyby zostały już uiszczone przed wniesieniem skargi, nie stanowią szkody w rozumieniu art. 4245 § 1 pkt 4 k.p.c. Jednakże strona może domagać się uznania ich za składnik odszkodowania należnego od Skarbu Państwa, gdy poniosła niezbędne koszty postępowania, których zwrot od drugiej strony postępowania byłby oczywisty, gdyby nie wydano orzeczenia niezgodnego z prawem.
W związku z powyższym Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania sądowi drugiej instancji.
Oliwia Lewandowska, praktyka postępowań sądowych i arbitrażowych kancelarii Wardyński i Wspólnicy