Zapis windykacyjny, czyli zmiany w prawie spadkowym
03.11.2011
ochrona wierzycieli | już obowiązujące
Możliwość zapisania przedsiębiorstwa konkretnej osobie pozwoli uniknąć długotrwałych postępowań spadkowych, utrudniających bieżące funkcjonowanie spółki.
23 października 2011 roku weszły w życie przepisy dotyczące zapisu windykacyjnego – nowej instytucji prawa spadkowego, wprowadzonej ustawą z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2011, nr 85, poz. 458).
Zapis windykacyjny umożliwia spadkodawcy rozporządzenie w drodze testamentu poszczególnymi składnikami majątku spadkowego na rzecz wskazanych przez niego osób. Regulacja ta ma na celu uproszczenie i przyspieszenie postępowań spadkowych.
Istota zapisu windykacyjnego
Nowe przepisy pozwalają spadkodawcy na swobodniejsze dysponowanie majątkiem, niż miało to miejsce dotychczas. Istota zapisu windykacyjnego polega bowiem na przeznaczeniu w testamencie oznaczonej osobie lub osobom określonych składników majątkowych, które zapisobierca nabywa już w chwili otwarcia spadku, tj. z chwilą śmierci spadkodawcy.
W celu ograniczenia sytuacji, w których takie wskazanie mogłoby budzić wątpliwości, można posłużyć się zapisem windykacyjnym jedynie w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego.
Przedmiotem zapisu windykacyjnego może być rzecz oznaczona co do tożsamości, zbywalne prawo majątkowe, przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne oraz ustanowione na rzecz zapisobiercy użytkowanie lub służebność. Nie jest natomiast możliwe przekazanie za pomocą zapisu windykacyjnego określonej kwoty pieniężnej.
Zapis windykacyjny dla swojej skuteczności wymaga, aby przedmiot zapisu w chwili otwarcia spadku należał do spadkodawcy. Jeśli zapis polega na ustanowieniu użytkowania lub służebności, przedmiot tego prawa powinien należeć do spadku.
Przy ustanawianiu zapisu windykacyjnego zastrzeżenie warunku lub terminu uważa się za nieistniejące. Jeżeli jednak z treści testamentu lub okoliczności wynika, że bez takiego zastrzeżenia zapis nie zostałby uczyniony, zapis uważa się za nieważny. Może on jednak w takiej sytuacji wywołać skutki warunkowego lub terminowego zapisu zwykłego.
Ustanowienie zapisu windykacyjnego powoduje, że jego przedmiot jest wyłączony ze spadku. W przypadku, gdy osoba wskazana przez testatora nie chce (odrzuci zapis windykacyjny) lub nie może (nie dożyje otwarcia spadku lub okaże się niegodna zapisu) być zapisobiercą, przedmiot zapisu nie wychodzi ze spadku i podlega dziedziczeniu.
Należy zwrócić uwagę, że zapisobiercy do chwili działu spadku ponoszą wraz ze spadkobiercami solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe. Po dziale spadku osoba, na rzecz której został uczyniony zapis windykacyjny, będzie odpowiadała za długi spadkowe proporcjonalnie do wartości otrzymanego przez nią przedmiotu zapisu.
Co ważne, wprowadzenie zapisu windykacyjnego nie powoduje likwidacji zapisu w istniejącej dotychczasowej postaci. Może być on stosowany obok zapisu zwykłego.
Nowe przepisy przewidują możliwość odrzucenia zapisu windykacyjnego. W przypadku niezłożenia oświadczenia o jego przyjęciu lub odrzuceniu w ciągu 6 miesięcy od dowiedzenia się o nim zapis windykacyjny uważa się za przyjęty. W sytuacji, w której oświadczenie o odrzuceniu zapisu windykacyjnego pochodzi od upadłego, jest ono bezskuteczne w odniesieniu do masy upadłości, jeśli zostało złożone po ogłoszeniu upadłości.
Do zapisu windykacyjnego stosuje się ponadto odpowiednio przepisy dotyczące zdolności do dziedziczenia oraz niegodności.
Wraz z wprowadzeniem instytucji zapisu windykacyjnego zmianie uległy przepisy związane z zachowkiem. Przy jego obliczaniu uwzględnia się wartość dokonanych zapisów, które traktowane są na równi z darowiznami. Zapisobiercy windykacyjni odpowiadają za zachowek względem osób do niego uprawnionych. Ich odpowiedzialność poprzedza jednak odpowiedzialność osób obdarowanych za życia przez spadkodawcę.
Potwierdzenie nabycia przedmiotu zapisu windykacyjnego
Nabycie przez zapisobiercę przedmiotu zapisu windykacyjnego wymaga potwierdzenia. Można je uzyskać w sądowym postępowaniu o stwierdzeniu nabycia spadku, jak również w drodze notarialnego poświadczenia dziedziczenia.
Według nowych przepisów sąd w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku oraz notariusz w drodze poświadczenia dziedziczenia stwierdza nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego wymieniając osobę, na rzecz której zapis nastąpił, jak również przedmiot tego zapisu. Takie rozwiązanie pozwala uzyskać zapisobiercom dokument potwierdzający nabycie przedmiotu zapisu, mogący stanowić podstawę wpisu do księgi wieczystej. Zamieszczenie w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku informacji o dokonanych zapisach windykacyjnych chroni zapisobierców, nie dopuszczając do rozporządzenia przedmiotem zapisu przez spadkobierców, którzy uzyskali stwierdzenie nabycia spadku. Bez takiego ujawnienia spadkobiercy mogliby dokonywać rozporządzeń przedmiotem zapisu na rzecz nabywców w dobrzej wierze, nieświadomych istnienia takiego zapisu.
Stwierdzenie nabycia przedmiotu zapisu windykacyjnego jest możliwe również w drodze wydania przez sąd postanowienia częściowego. Ma to zapobiec sytuacji, w której ze względu na spór między spadkobiercami przesądzenie kwestii nabycia przedmiotu zapisu windykacyjnego byłoby znacznie utrudnione.
Należy zaznaczyć, że zmiana w zakresie stwierdzenia nabycia przedmiotu zapisu windykacyjnego dokonanego przez sąd lub notariusza możliwa jest tylko przez zmianę postanowienia sądowego lub uchylenie aktu poświadczenia dziedziczenia.
Skutki wprowadzenia zapisu windykacyjnego
Wprowadzenie zapisu windykacyjnego należy ocenić pozytywnie. Pozwala on na pełną realizację woli testatora już w chwili otwarcia spadku poprzez możliwość wiążącego rozdysponowania poszczególnymi przedmiotami na rzecz wskazanych osób. Instytucja ta jest niezwykle istotna z punku widzenia przedsiębiorców. Powinna wpłynąć na szybsze przejęcie przedsiębiorstwa po śmierci jego właściciela, bez konieczności przeprowadzania, jak dotychczas, długich postępowań spadkowych, które znacznie utrudniały bieżące funkcjonowanie przedsiębiorstwa.
Barbara Majewska, Zespół Reprywatyzacji kancelarii Wardyński i Wspólnicy
