Czy zmiany w k.p.c. zwiększą skuteczność ochrony praw własności intelektualnej?
Jednym z dotychczasowych problemów związanych z ochroną praw własności intelektualnej było zapewnienie skuteczności prawomocnym orzeczeniom sądowym nakazującym dłużnikowi zaniechanie naruszeń tych praw.
Nawet jeśli sąd zakazał używania np. znaku towarowego, uprawnionemu nie przysługiwały skuteczne środki wyegzekwowania zakazu. Udzielona ochrona mogła być więc nieskuteczna.
Na gruncie poprzednich przepisów system egzekucji roszczeń zakazowych oparty był na grzywnie uiszczanej na rzecz Skarbu Państwa zamienialnej − w razie jej nieuiszczenia − na areszt. W praktyce środki te okazywały się mało skuteczne. Jednorazowa maksymalna wysokość grzywny nie mogła bowiem przekroczyć jednego tysiąca złotych, natomiast ich łączna suma w jednej sprawie – stu tysięcy złotych. Tak ustalone progi oderwane były od warunków rynkowych i nie spełniały swojej dyscyplinującej funkcji. Zwracał na to uwagę także Sąd Najwyższy, stwierdzając, że „[d]łużnicy, których kondycja finansowa jest lepsza, w mniejszym stopniu odczuwają dolegliwości związane z koniecznością uregulowania grzywny” (wyrok SN z 3 grudnia 2010 r., I CSK 61/10, LEX nr 738084). Nic więc dziwnego, że częstokroć, zwłaszcza w sprawach dotyczących praw własności intelektualnej, dalsze naruszanie praw okazywało się opłacalne, gdyż grożąca dłużnikowi grzywna była znacznie niższa niż spodziewane korzyści wynikające z naruszenia. W takim stanie rzeczy cierpiał zarówno wierzyciel, który pozostawał bezradny i nie dysponował żadnymi innymi środkami pozwalającymi przełamać opór dłużnika, jak i autorytet państwa, którego prawomocne orzeczenia sądowe nie odnosiły pożądanego skutku.
Zmiany wynikające z nowelizacji k.p.c.
Nowelizacja przepisów Kodeksu postępowania cywilnego z 16 września 2011 r., która weszła w życie 3 maja 2012 roku, dokonuje istotnego przebudowania środków egzekucji świadczeń niepieniężnych. Poza dziesięciokrotnym podwyższeniem ustawowych limitów grzywny, ustawodawca wprowadza dodatkowy, zupełnie nowy środek mający dyscyplinować opornych dłużników, tj. zapłatę przez dłużnika na rzecz wierzyciela określonej sumy pieniężnej za każde naruszenie.
Zgodnie z nowymi przepisami sąd i wierzyciel dysponują dwoma równoważnymi środkami egzekucji świadczeń niepieniężnych. Cele obu tych środków (oddziaływanie na majątek dłużnika, aby podporządkował się obowiązkowi zaniechania naruszeń) są identyczne, występują jednak pewne różnice w zakresie ich funkcji. Zamienialna na areszt grzywna pełni wyłącznie funkcję dyscyplinującą, zaś zapłata na rzecz wierzyciela, poza samym dyscyplinowaniem, będzie również stanowiła quasi-zadośćuczynienie dla wierzyciela z tytułu wszelkich niedogodności związanych z niewykonywaniem przez dłużnika prawomocnego orzeczenia. Warto dodać, że z tego środka wierzyciel będzie mógł skorzystać niezależnie od przysługujących mu w takiej sytuacji roszczeń odszkodowawczych. Wybór właściwego środka należeć będzie do sądu, który powinien kierować się wnioskiem wierzyciela, charakterem obowiązku oraz koniecznością zapewnienia sprawnej egzekucji.
Grzywna (art. 1052 k.p.c.)
Zgodnie z nowym brzmieniem art. 1052 k.p.c. sąd będzie mógł teraz nałożyć jednorazowo grzywnę w wysokości do dziesięciu tysięcy złotych. Po uprzednim dwukrotnym i bezskutecznym nałożeniu grzywny sąd będzie mógł nałożyć grzywnę bez górnego limitu, pamiętając jednak, że ogólna suma grzywien w jednej sprawie nie może przekroczyć jednego miliona złotych. Zmiany te były konieczne, aby przystosować progi grzywny do obecnych warunków rynkowych i tendencji występujących w innych państwach. Wyższe limity pozwolą sądom na dostosowanie nakładanych grzywien do okoliczności sprawy i osoby naruszyciela. Dużo wyższe grzywny powinny pozwolić na zwiększenie efektywności egzekucji świadczeń niepieniężnych, zwłaszcza w przypadkach, gdy można sądzić, że dłużnik ma możliwość czerpania znacznych korzyści ze stanu naruszenia.
Zapłata na rzecz wierzyciela (art. 10511 k.p.c.)
Zapłata na rzecz wierzyciela określonej sumy pieniężnej za dokonane naruszenie i każde kolejne naruszenie jest nowym środkiem w polskim systemie prawnym, jednak ugruntowanym w zagranicznych systemach prawnych (astrainte). Jego istota polega na zapłacie przez dłużnika bezpośrednio na rzecz wierzyciela określonej przez sąd kwoty pieniężnej za naruszenie obowiązku zaniechania oraz zagrożenie nakazaniem zapłaty określonej już sumy za każde naruszenie w przyszłości. Środek ten zbliżony jest do kary gwarancyjnej. Za każdym razem po stwierdzeniu, że dłużnik w dalszym ciągu działał wbrew obowiązkowi, sąd, na wniosek wierzyciela i po wysłuchaniu stron, nakaże kolejną zapłatę. Warto zwrócić uwagę, że inaczej niż przy grzywnie sąd nie jest związany żadnymi sztywnymi limitami kwotowymi. Ustalając jednak wysokość kwoty pieniężnej, powinien uwzględnić interesy stron w takiej mierze, aby zapewnić wykonalność obowiązku określonego w tytule wykonawczym, a dłużnika nie obciążać ponad potrzebę (art. 10511 § 3 k.p.c. w zw. z art. 10501 § 4 k.p.c.).
Takie sformułowanie przepisów przyznaje sądom dużą swobodę, chociaż poddaną kontroli instancyjnej. Będzie to pozwalało na zindywidualizowane podejście do każdej sprawy, pozwalając uchwycić jej określoną specyfikę i okoliczności. Jeżeli bowiem kara gwarancyjna zostanie właściwie określona, zapewniając nieopłacalność kolejnego naruszenia, to samo zagrożenie nakazaniem zapłaty takiej sumy za każde kolejne naruszenie powinno – przynajmniej w teorii – stanowić skuteczny środek prewencyjny.
Trzeba przy tym pamiętać, że kwota pieniężna może, stosownie do okoliczności, ulegać podwyższeniu. Środek ten będzie tym bardziej skuteczny, że w odróżnieniu od grzywny raz nałożona kwota pieniężna nie będzie ulegała umorzeniu nawet w razie zastosowania się do orzeczenia (tj. gdy dłużnik dobrowolnie zaniecha dalszych naruszeń). Dodatkowo kwoty podlegają kumulacji – im więcej naruszeń, tym wyższa suma.
Warto również dodać, że z nowego mechanizmu będzie można skorzystać także na etapie postępowania zabezpieczającego. Uwzględniając wniosek o zabezpieczenie, sąd będzie mógł teraz zagrozić obowiązanemu zapłatą określonej kwoty na rzecz wierzyciela na wypadek, gdyby ten naruszył obowiązek określony w zabezpieczeniu (art. 7562 k.p.c.).
Skutki zmian
Trudno w tej chwili przewidzieć, jakie konsekwencje będzie miało pozostawienie dwóch równoważnych środków oraz jakie będzie podejście sądów do stosowania nowego środka. Można jedynie stwierdzić, że w świetle brzmienia nowych przepisów i pojawiających się już wypowiedzi doktryny grzywna wydaje się pozostawać podstawowym środkiem egzekucji zachowującym pierwszeństwo zastosowania, natomiast zapłata na rzecz wierzyciela będzie środkiem subsydiarnym, mogącym mieć zastosowanie w razie uznania przez sąd, że spełni w wyższym stopniu cele egzekucji.
Wprowadzane zmiany należy ocenić pozytywnie. Dostosowują one rozwiązania prawne do rzeczywistości obrotu handlowego i dają niezbędny potencjał, aby zapewnić skuteczne zabezpieczenie i egzekucję praw własności intelektualnej. Jednak to, jak nowe zmiany wpłyną na poziom egzekwowalności praw własności intelektualnej, zależeć będzie przede wszystkim od kierunku praktyki orzeczniczej. Ustawodawca pozostawił bowiem sądom dużą swobodę w tym zakresie. Tak więc to w dużej mierze od podejścia sądów zależeć będzie, czy nowe rozwiązania spełnią swoją rolę i wpłyną na poprawę egzekwowalności wyroków w sprawach o ochronę praw własności intelektualnych.
Łukasz Lasek, Zespół Własności Intelektualnej kancelarii Wardyński i Wspólnicy
