Rewolucja opakowaniowa, czyli jak zakończył się 2024 r. | Co do zasady

Grudzień 2024 r. w prawie ochrony środowiska był miesiącem wielu przełomowych zmian. 18 grudnia zakończył się wreszcie proces legislacyjny ustawy nowelizującej system kaucyjny. Z kolei 16 grudnia Rada formalnie przyjęła rozporządzenie w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych (PPWR).

System kaucyjny

Dotychczas ramy prawne dla systemu kaucyjnego w Polsce ustanowiła ustawa z dnia 13 lipca 2023 r. o zmianie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz niektórych innych ustaw. System kaucyjny miał zacząć działać od 1 stycznia 2025 r.

Ostatecznie przepisy ustanawiające system kaucyjny będą stosowane dopiero od 1 października 2025 r., co wynika z podpisanej przez Prezydenta 18 grudnia ustawy z dnia 21 listopada 2024 r. o zmianie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz niektórych innych ustaw. System kaucyjny ruszy zatem z dziewięciomiesięcznym opóźnieniem. Zmienił się jednak nie tylko termin stosowania przepisów.

Oprócz szeregu przepisów dostosowujących i przejściowych należy zwrócić uwagę na:

• art. 40g ust. 1 pkt 1 ustanawiający wymóg zapewnienia w każdej gminie przez podmiot reprezentujący co najmniej jednego stacjonarnego punktu odbierania od użytkowników końcowych opakowań i odpadów opakowaniowych objętych systemem kaucyjnym,
• art. 21a ust. 1a wyłączający ze zbiórki w ramach systemu kaucyjnego produkty w opakowaniach na napoje będące mlekiem, jogurtem lub innym pitnym produktem mlecznym,
• art. 40j ustanawiający nowe reguły w zakresie zawartości wniosku o wydanie zezwolenia na prowadzenie systemu kaucyjnego oraz zawartości zezwolenia na prowadzenie systemu kaucyjnego,
• art. 40g ust. 16 ustanawiający wymóg pobierania kaucji na etapach dystrybucji produktu w opakowaniu, poprzedzających sprzedaż tego produktu użytkownikowi końcowemu oraz od użytkownika końcowego nabywającego ten produkt,
• art. 40k ust. 1-2b ustanawiające reguły dotyczące dopuszczalności cofnięcia zezwolenia na prowadzenie systemu kaucyjnego przez ministra właściwego do spraw klimatu,
• art. 34 ust. 2c w zw. z załącznikiem 2, zgodnie z którym wprowadzający produkty w opakowaniach na napoje, którzy nie przystąpili do żadnego systemu kaucyjnego, zobowiązani będą do uiszczenia opłaty produktowej w potrójnej wysokości.
• nowelizację przepisów ustawy o podatku od towarów i usług (VAT) w zakresie wyznaczenia podmiotu reprezentującego jako zobowiązanego do obliczenia i pobrania oraz uiszczenia podatku VAT,
• nowelizację przepisów ustawy o odpadach w zakresie zwolnienia z obowiązku uzyskania zezwolenia na zbieranie odpadów opakowaniowych powstałych z opakowań objętych systemem kaucyjnym od podmiotów prowadzących nieprofesjonalną zbiórkę takich odpadów (w rozumieniu art. 45 ust. 1 pkt 1 ustawy o odpadach).

Większość z powyższych zmian należy ocenić pozytywnie. Są one efektem wielomiesięcznych konsultacji prowadzonych przez nowy rząd z branżą opakowaniową. Można mieć jednak poważne wątpliwości co do tego, czy opóźnienie startu systemu kaucyjnego aż o dziewięć miesięcy było konieczne. Ma to tym większe znaczenie, że Polska zobowiązana jest do osiągnięcia określonych poziomów zbierania odpadów opakowaniowych, co wynika wprost z przepisów dyrektywy SUP. Na inne wątpliwości związane z nowym kształtem funkcjonowania systemu kaucyjnego będę wskazywał w osobnych publikacjach.

Rozporządzenie PPWR

Rozporządzenie PPWR stanowi element Europejskiego Zielonego Ładu. Zastępuje dotychczas obowiązującą dyrektywę w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych. W ocenie Komisji Europejskiej obowiązujące rozwiązania okazały się niewystarczające dla ograniczenia ilości odpadów opakowaniowych, wobec czego konieczne było przyjęcie nowych reguł.

Prawodawca unijny tym razem zdecydował się na przyjęcie formy prawnej rozporządzenia, tak aby zapewnić większą skuteczność stosowania przepisów na terytorium Unii Europejskiej. Nowe przepisy wiążą się z istotnymi zmianami dla szeroko pojmowanej branży opakowaniowej. Przygotować powinni się w szczególności producenci, importerzy i dystrybutorzy. Nowe obowiązki dotyczą bardzo licznej grupy podmiotów.

Rozporządzenie PPWR obejmuje swoim zakresem zastosowania cały cykl życia opakowania, począwszy od momentu jego produkcji. Niektóre przepisy znajdą zastosowanie już po upływie 18 miesięcy od dnia wejścia w życie rozporządzenia. Inne będą stosowane od 1 stycznia 2030 r. lub później.

Uregulowano m.in. poniższe kwestie:

• opakowania będą musiały spełnić określone wymogi zrównoważoności,
• opakowania będą musiały spełnić normy zawartości stężenia substancji per- i polifluoroalkilowych (PFAS),
• wszystkie opakowania muszą być zdatne do recyklingu, przy czym zdatność do recyklingu będzie odpowiednio klasyfikowana,
• ustanowiono obowiązki w zakresie minimalnej zawartości materiału pochodzącego z recyklingu w opakowaniach z tworzyw sztucznych,
• ustanowiono nowe zasady etykietowania,
• wprowadzono wymogi ograniczające masę i objętość opakowań,
• ustanowiono zasady dotyczące dopuszczalności formułowania twierdzeń o ekologiczności,
• zobowiązano państwa członkowskie do uruchomienia systemów kaucyjnych.
• zakaz wprowadzania do obrotu określonych opakowań.

Należy jednak pamiętać, że od nowych obowiązków istnieje sporo wyjątków. Zostały one enumeratywnie wskazane w treści rozporządzenia.

W rozporządzeniu PPWR zawarto również szereg norm kompetencyjnych, które uprawniają Komisję Europejską do przyjęcia stosownych aktów delegowanych. Chodzi tutaj przykładowo o określenie konkretnych wzorów oznakowania opakowań. Dopiero po przyjęciu tych aktów delegowanych poznamy dokładnie obowiązki, którym sprostać będą musieli przedsiębiorcy w najbliższych latach.

Uwagi podsumowujące

Przyjęte akty prawne mają niezwykle doniosłe znaczenie. Z punktu widzenia polskich przedsiębiorców kluczowe znaczenie ma podpis Prezydenta pod projektem ustawy modyfikującym ramy funkcjonowania systemu kaucyjnego. W ostatniej chwili udało się bowiem zdążyć przed startem systemu w kształcie, który ustalono jeszcze w poprzedniej kadencji Sejmu. Należy również ocenić, że w nowej ustawie uwzględniono większość z postulatów wysuwanych przez środowiska branżowe. Mimo to wciąż pojawiają się pytania i wątpliwości co do niektórych zasad funkcjonowania systemu kaucyjnego.

Rozporządzenie PPWR będzie z kolei zyskiwać na znaczeniu w najbliższych latach. Nie zmienia to jednak faktu, że przedsiębiorcy już teraz powinni rozpocząć przygotowania do realizacji wynikających z niego obowiązków. Zmiany dotyczą bowiem wielu podmiotów i obejmują cały cykl życia opakowań. Rozporządzenie PPWR jest jednoznacznym sygnałem ze strony unijnego prawodawcy, który przygotował wieloletni plan mający na celu ograniczenie powstawania odpadów opakowaniowych. Przedsiębiorcy działający w Polsce będą natomiast w tym planie uczestniczyć.

Karol Maćkowiak, praktyka prawa ochrony środowiska kancelarii Wardyński i Wspólnicy