Dłuższy termin na wznowienie postępowania cywilnego
Na mocy przepisów obowiązujących od 15 lutego 2017 r. można żądać wznowienia postępowania cywilnego zakończonego prawomocnym wyrokiem w terminie dziesięciu lat od jego uprawomocnienia. Dotychczasowe przepisy przewidywały pięcioletni termin na wznowienie postępowania.
Zgodnie z art. 408 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym do 15 lutego 2017 r. po upływie lat pięciu od uprawomocnienia się wyroku nie można było żądać wznowienia, z wyjątkiem wypadku, gdy strona była pozbawiona możności działania lub nie była należycie reprezentowana. Ustawa z dnia 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (dalej jako: ustawa zmieniająca) znowelizowała art. 408 k.p.c. i wydłużyła termin na wznowienie postępowania z pięciu do dziesięciu lat od daty uprawomocnienia się wyroku.
Asumptem do wprowadzenia tej zmiany okazał się wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 22 września 2015 r. (SK 21/14). Rozpoznawana przez Trybunał skarga konstytucyjna dotyczyła sytuacji, w której podstawa wznowienia (nieważność postępowania z uwagi na orzekanie przez sędziego wyłączonego z mocy ustawy, art. 401 pkt 1 k.p.c.) ujawniła się w związku z wyrokiem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPCz), który uprawomocnił się z końcem ostatniego roku biegu pięcioletniego terminu na wznowienie postępowania cywilnego, a sama skarga o wznowienie została wniesiona nieznacznie po upływie tego terminu. W konsekwencji, z uwagi na datę rozstrzygnięcia wydanego przez ETPCz i niezwykle krótki czas na wystąpienie ze skargą o wznowienie postępowania, strona skarżąca nie mogła efektywnie skorzystać ze swojego prawa w ustawowym pięcioletnim terminie.
W wyroku z 22 września 2015 r. Trybunał, badając zgodność art. 408 k.p.c. z art. 77 ust. 2 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, orzekł, że art. 408 k.p.c. w zakresie, w jakim po upływie pięciu lat od uprawomocnienia się wyroku nie pozwala żądać wznowienia postępowania z powodu nieważności wynikającej z naruszenia art. 6. ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, o którym to naruszeniu ostatecznie orzekł ETPCz, jest niezgodny z art. 77 ust. 2 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. W uzasadnieniu wyroku Trybunał stwierdził, że skorzystanie ze skargi o wznowienie postępowania przez adresata wyroku ETPCz w istocie uzależnione jest od długości trwania postępowania przed organem międzynarodowym, na które skarżący nie ma wpływu. W ocenie Trybunału w takiej sytuacji pięcioletni ustawowy termin prekluzyjny nadmiernie obciąża adresata wyroku strasburskiego i jest rozwiązaniem nieproporcjonalnym sensu stricto.
Trybunał w powołanym wyroku odroczył jednocześnie utratę mocy obowiązującej art. 408 k.p.c. w zakresie wskazanym w wyroku (tj. w zakresie ograniczenia pięcioletnim terminem prekluzyjnym prawa do wznowienia postępowania cywilnego z powodu nieważności tego postępowania, której powodem było naruszenie art. 6 ust. 1 Konwencji stwierdzone prawomocnym wyrokiem ETPCz) o 18 miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. Przepis ten przestał obowiązywać wraz z wejściem w życie ustawy zmieniającej.
Wprowadzenie do Kodeksu postępowania cywilnego dziesięcioletniego terminu na wznowienie postępowania nie tylko realizuje powołany wyrok Trybunału Konstytucyjnego w sprawie SK 21/14, ale też uwzględnia postulaty pojawiające się w literaturze.
Instytucja wznowienia postępowania cywilnego pozwala usuwać z obrotu prawnego wadliwe prawomocne orzeczenia sądowe. Dlatego ustawodawca zdecydował, że nowy dziesięcioletni termin na wznowienie postępowania znajdzie jednolite zastosowanie we wszystkich przypadkach, w których do tej pory obowiązywał krótszy pięcioletni okres, a nie tylko w przypadkach objętych wyrokiem ETPCz.
Należy zaznaczyć, że zgodnie z art. 2 ustawy zmieniającej w sprawach wszczętych przed dniem wejścia w życie ustawy, w których do dnia jej wejścia w życie nie upłynął dotychczas obowiązujący pięcioletni termin określony w art. 408 k.p.c., zastosowanie znajdzie przepis art. 408 k.p.c. ustawy już w nowym brzmieniu, a zatem termin dziesięcioletni.
Barbara Majewska, praktyka nieruchomości, reprywatyzacji i doradztwa dla klientów indywidualnych kancelarii Wardyński i Wspólnicy
