Nowości w procedurze cywilnej | Co do zasady

Składanie pism procesowych drogą elektroniczną, licytacja elektroniczna i nowe zasady składania skargi na czynności komornika – to tylko niektóre zmiany wprowadzane nowelizacją Kodeksu postępowania cywilnego.

Co ważne, nowe przepisy będziemy stosować co do zasady wyłącznie do postępowań wszczętych po wejściu w życie ustawy, czyli począwszy od 8 września 2016 r.¹

Elektroniczne Biuro Podawcze

Od września br. profesjonalni pełnomocnicy zostali zwolnieni z obowiązku załączania do pism procesowych potwierdzenia nadania pisma pełnomocnikowi drugiej strony. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 132 § 1 k.p.c. wystarczy, że pełnomocnik złoży w treści pisma oświadczenie, że nadał je przeciwnikowi procesowemu.

Najszerzej komentowane zmiany dotyczą jednak utworzenia i wprowadzenia nowego systemu teleinformatycznego, który umożliwi składanie pism procesowych drogą elektroniczną. Nowy system – Elektroniczne Biuro Podawcze – wzorowany jest na elektronicznym postępowaniu upominawczym. Może się jednak okazać, że na praktyczny efekt tych zmian trzeba będzie jeszcze poczekać. Sądy mają bowiem aż trzy lata na wdrożenie systemu umożliwiającego stronom wnoszenie pism procesowych drogą elektroniczną.

Pełnomocnik w porozumieniu z klientem będzie decydował, czy wybrać system doręczeń elektronicznych, czy wnosić pisma drogą tradycyjną. Odpowiednie oświadczenie będzie się składać za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. Należy jednak pamiętać, że w niektórych przypadkach wnoszenie pism za pomocą systemu jest obligatoryjne, np. w elektronicznym postępowaniu upominawczym.

Jeśli wybrany zostanie elektroniczny system doręczeń (oraz jeśli wnoszenie pism tą drogą jest obligatoryjne), pismo wniesione w tradycyjny sposób nie wywoła skutków prawnych.

Pisma wnoszone drogą elektroniczną będą podpisywane podpisem elektronicznym weryfikowanym za pomocą ważnego kwalifikowanego certyfikatu albo podpisem elektronicznym potwierdzonym profilem zaufanym e-PUAP. Ułatwienie w tym zakresie przewidziano jedynie dla elektronicznych postępowań upominawczych, w których można posługiwać się podpisem elektronicznym weryfikowanym bezpośrednio w systemie teleinformatycznym obsługującym te postępowania.

Za datę elektronicznego doręczenia pisma uznawana będzie data wskazana w potwierdzeniu odbioru korespondencji. Nie będą tu miały zastosowania ograniczenia wynikające z przepisów o doręczeniach w porze nocnej oraz w dni ustawowo wolne od pracy, ponieważ nie stosuje się ich do doręczeń elektronicznych. W braku potwierdzenia odbioru korespondencji pismo będzie uznawane za doręczone z upływem 14 dni, licząc od daty wprowadzenia do Elektronicznego Biura Podawczego.

Licytacja elektroniczna i elektroniczne zajęcie rachunku

Po raz pierwszy do Kodeksu postępowania cywilnego wprowadzono instytucję licytacji elektronicznej (art. 879¹ k.p.c.). Licytacja elektroniczna dotyczy wyłącznie ruchomości, które zostały oddane w dozór osobie innej niż dłużnik. Co ważne, licytację elektroniczną komornik będzie przeprowadzał na wniosek wierzyciela. Powinno to nie tylko usprawnić przebieg licytacji, ale także zmniejszyć jej koszty.

Do Kodeksu postępowania cywilnego oraz ustawy Prawo bankowe wprowadzono wymóg korzystania z systemu teleinformatycznego przy egzekucji wierzytelności z rachunku bankowego dłużnika. Chodzi o komunikację pomiędzy bankiem a komornikiem prowadzącym egzekucję z rachunku bankowego dłużnika. Bank będzie za pomocą systemu informował komornika także o:

• rachunkach bankowych dłużnika lub pełnomocnictwach do dysponowania rachunkami bankowymi,
• liczbie tych rachunków lub pełnomocnictw,
• obrotach i stanie tych rachunków, z podaniem wpływów, obciążeń rachunków i ich tytułów oraz odpowiednio ich nadawców i odbiorców.

Komornik będzie dokonywał elektronicznego zajęcia rachunku, co znacznie przyspieszy egzekucję prowadzoną w tym trybie. Prowadzenie systemu będzie zadaniem banku, a koszty związane z jego eksploatacją będzie można zaliczyć do kosztów postępowania egzekucyjnego.

Kto pierwszy, ten lepszy – uproszczenie reguł dotyczących zbiegu egzekucji sądowej i administracyjnej

Uproszczono także reguły dotyczące zbiegu egzekucji sądowej i administracyjnej (art. 773 § 1 i § 2 k.p.c.). Obecnie w przypadku zbiegu egzekucji sądowej i administracyjnej do tej samej rzeczy albo prawa majątkowego właściwy będzie ten organ, który pierwszy dokonał zajęcia. Jedynie gdyby ustalenie pierwszeństwa nie było możliwe, właściwy będzie organ, który dokonał zajęcia w wyższej kwocie.

Opisaną zmianę należy oceniać pozytywnie, gdyż poprawia ona sprawność egzekucji. Szczególnie korzystne jest odstąpienie od zasady sądowego rozstrzygania zbiegu egzekucji na rzecz jej rozwiązania z mocy prawa.

Zmiany w skardze na czynności komornika

Zmianie uległy także zasady składania skargi na czynności komornika. Dotychczasowe przepisy umożliwiały zaskarżenie właściwie każdej czynności tego organu. Skutkowało to wnoszeniem znacznej liczby bezprzedmiotowych skarg, utrudniających prowadzenie postępowania egzekucyjnego.  Nadużywaniu przez dłużników instytucji skargi nie zapobiegała bowiem zasada, że wniesienie skargi nie wstrzymuje postępowania egzekucyjnego ani wykonania zaskarżonej czynności. W związku z tym ustawodawca wyłączył dopuszczalność zaskarżenia niektórych czynności komornika, tj. zarządzenia o wezwaniu do usunięcia braków pisma oraz zawiadomienia o planowanym terminie czynności. Stanowią one jedynie etap postępowania kończący się dokonaniem innej zaskarżalnej czynności, dopuszczalna jest więc ich późniejsza kontrola. Wyłączeniu podlega także uiszczenie przez komornika podatku od towarów i usług. Do oceny prawidłowości tej czynności właściwy jest organ podatkowy, a nie sąd powszechny.

Po nowelizacji skargę wnosi się do komornika, który dokonał zaskarżonej czynności, a nie jak dotychczas do sądu rejonowego, przy którym działa komornik (lub sądu ogólnej właściwości dłużnika). Jeżeli komornik uzna skargę za uzasadnioną w całości, będzie mógł ją uwzględnić, co wyłączy konieczność przekazania jej do sądu. Rozwiązanie to ma przyspieszyć rozpoznawanie skargi, ograniczyć koszty korespondencji pomiędzy sądem a komornikiem, a także wyeliminować skutki błędów skarżących w ustalaniu sądu właściwego oraz konieczność umarzania postępowania przez sąd w razie uwzględnienia skargi przez komornika. Założenie takie jest trafne, ale jedynie w przypadku, gdy komornik przychyli się do stanowiska skarżącego. W przeciwnym przypadku rozpoznawanie skargi nie dozna praktycznych zmian i ułatwień.

Zgodnie z nowelizacją komornik zwolniony jest z obowiązku uzasadniania czynności, jeśli dokonał tego wcześniej (np. omówił daną kwestię w jakimś z poprzednich pism w sprawie). Ponadto po nowelizacji sąd odrzuci skargę wniesioną po upływie przepisanego terminu, nieopłaconą lub z innych przyczyn niedopuszczalną, jak również skargę, której braków nie uzupełniono w terminie. Postanowienie w tym przedmiocie podlega zaskarżeniu zażaleniem. Regulacja ta nie wyłącza jednak zastosowania art. 759 § 2 k.p.c., na mocy którego sąd może z urzędu wydawać komornikowi zarządzenia zmierzające do zapewnienia należytego wykonania egzekucji oraz usuwać spostrzeżone uchybienia. Dotychczas sąd uznający podstawy do działania w trybie tego przepisu zwolniony był z obowiązku odrzucania skargi, co pozbawiało skarżącego możliwości kwestionowania decyzji sądu opartej na ustaleniu, że zachodzą podstawy do odrzucenia skargi.

Ustawodawca zrezygnował także z obowiązku obligatoryjnego wyznaczenia rozprawy w celu rozpoznania skargi na postanowienie komornika o ukaraniu grzywną oraz uchyleniu obowiązku zawiadomienia prokuratora o terminie takiej rozprawy.

Wyłączenie sędziego nie zablokuje już aktywności sędziego w sprawie

Istotna zmiana wprowadzona została także w stosunku do instytucji wyłączenia sędziego na wniosek stron. Dotychczas, aż do rozstrzygnięcia sprawy o wyłączenie, sędzia, którego wniosek dotyczył, mógł spełniać tylko czynności niecierpiące zwłoki. Wniosek o wyłączenie sędziego mógł zatem skutecznie przejściowo zablokować rozpoznawanie sprawy. Było to często elementem taktyki procesowej stron i dochodziło do nadużyć w celu przewlekania postępowania. Zgodnie z nowelizacją, do czasu rozstrzygnięcia wniosku o wyłączenie, sędzia, którego dotyczy wniosek, może podejmować dalsze czynności, ale nie może zostać wydane orzeczenie lub zarządzenie kończące postępowanie w sprawie. Uwzględniając natomiast wniosek o wyłączenie sędziego, sąd zniesie postępowanie w części obejmującej udział tego sędziego po złożeniu wniosku, chyba że były to czynności niecierpiące zwłoki. W przypadku zatem, gdy wniosek został uwzględniony, a sędzia nie powstrzymał się od aktywności w sprawie, nastąpi konieczność powtórzenia zniesionych czynności.

Powództwo przeciwegzekucyjne nie będzie ratunkiem wobec spóźnionych twierdzeń?

Zmiany dotknęły także powództwo przeciwegzekucyjne. Modyfikacje w tym zakresie ustawodawca uzasadnia potrzebą wyeliminowania podstawy pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego obejmującego orzeczenie sądowe, w razie zgłoszenia takich okoliczności faktycznych, które zostały pominięte w postępowaniu rozpoznawczym jako spóźnione albo nie zostały w ogóle podniesione. Ma to wyłączyć możliwość korygowania za pomocą powództwa przeciwegzekucyjnego orzeczenia zapadłego w postępowaniu, w którym dłużnik nie podjął właściwej obrony i np. spóźnił się w formułowaniu korzystnego dla siebie stanowiska.

Ustawodawca doprecyzował przesłanki zarzutu spełnienia świadczenia jako podstawy powództwa przeciwegzekucyjnego. Dotychczas powództwo mogło być wytoczone, gdy zarzut ten zarzut ten nie był przedmiotem rozpoznania w sprawie. Taka konstrukcja rodziła wątpliwości interpretacyjne w przypadku, gdy zarzut nie został podniesiony w sprawie z winy strony. Zgodnie z nowelizacją zarzut spełnienia świadczenia może być podniesiony w powództwie opozycyjnym, jeżeli zgłoszenie tego zarzutu w sprawie było z mocy ustawy niedopuszczalne.

Ustawodawca doprecyzował też właściwość miejscową sądu w sprawach z powództw przeciwegzekucyjnych. Jest to sąd rzeczowo właściwy, w którego okręgu prowadzi się egzekucję. Miejsce prowadzenia egzekucji określa się natomiast na podstawie przepisów k.p.c. regulujących właściwość miejscową organu egzekucyjnego także wtedy, gdy do prowadzenia egzekucji został wybrany komornik poza właściwością ogólną. Sądem właściwym jest więc sąd, w którego okręgu działa komornik właściwy do przeprowadzenia egzekucji według przepisów k.p.c., niezależnie od tego, czy prowadzi on egzekucję.

Marta Kozłowska, Agata Jóźwiak, praktyka postępowań sądowych i arbitrażowych kancelarii Wardyński i Wspólnicy