Skutki kontroli Państwowej Inspekcji Pracy - co może inspektor, a co musi pracodawca?
Efekty kontroli przeprowadzonej w miejscu pracy przez inspektorów PIP mogą być różnorakie, zależnie od stwierdzonych nieprawidłowości. Pracodawca świadomy tych skutków (oraz swoich praw i obowiązków) może się przed nimi skutecznie bronić.
W przypadku niestwierdzenia w toku kontroli naruszeń obowiązujących przepisów w obszarach, które mogą być przedmiotem kontroli Państwowej Inspekcji Pracy, inspektor pracy sporządza notatkę urzędową, której kopię jest zobowiązany przekazać pracodawcy.
W razie stwierdzenia naruszeń inspektor sporządza protokół kontroli, który musi zawierać:
- opis stwierdzonych naruszeń prawa oraz inne informacje mające istotne znaczenie dla wyników kontroli,
- wszystkie wydane decyzje ustne i polecenia oraz informację o terminach ich realizacji,
- informacje o liczbie i rodzaju udzielonych porad z zakresu prawa pracy.
Pracodawca ma prawo zgłosić zastrzeżenia do protokołu, przed jego podpisaniem, w terminie 7 dni od dnia przekazania protokołu przez inspektora pracy. Warto już na tym etapie kwestionować ustalenia, które mogą stać się podstawą do wydania przez inspektora pracy decyzji administracyjnych (nakazów i zakazów), na potrzeby ich skarżenia w przyszłości.
Jeśli inspektor pracy w toku kontroli stwierdzi naruszenie obowiązujących przepisów, po sporządzeniu i przekazaniu pracodawcy protokołu kontroli zwykle wydaje polecenia lub wystąpienie pokontrolne (jeśli nie zachodzą podstawy do wydania decyzji) lub decyzje (nakazy lub zakazy) – jeśli zaistnieją przesłanki przewidziane w przepisach ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy (o decyzjach PIP i związanymi z nimi prawami i obowiązkami pracodawców napiszemy więcej w kolejnym wydaniu Portalu).
Polecenia wydawane są wyłącznie w formie ustnej i służą, tak jak ustne decyzje, usunięciu ujawnionych w toku kontroli uchybień, jeżeli mogą być one usunięte podczas trwania kontroli lub niezwłocznie po jej zakończeniu. Adresat polecenia ma ustawowy obowiązek poinformowania PIP o jego realizacji z upływem terminów określonych na wykonanie polecenia. Niedopełnienie tego obowiązku nie jest jednak zagrożone jakimikolwiek sankcjami.
Wystąpienie ma zawsze formę pisemną i powinno zawierać wnioski pokontrolne, a także, co istotne, ich prawidłową podstawę prawną. Adresat wystąpienia jest obowiązany w terminie określonym w wystąpieniu (nie dłuższym niż 30 dni) zawiadomić PIP o terminie i sposobie realizacji wniosków pokontrolnych. Podobnie jak w przypadku poleceń, w obowiązujących przepisach brak jest jakichkolwiek sankcji za niedopełnienie tego obowiązku.
Niezależnie od powyższych uprawnień, inspektor pracy może także na skutek przeprowadzonej kontroli wnieść powództwo w imieniu pracownika lub wstąpić po stronie pracownika do już toczącego się postępowania w sprawie o ustalenie istnienia stosunku pracy (i tylko w takiej sprawie).
Inspektor pracy ma także kompetencje w sprawach o wykroczenia przeciwko prawom pracownika, określone w przepisach szczególnych, m.in. w przepisach Kodeksu pracy. W sprawach o takie wykroczenia inspektor pracy ma status oskarżyciela publicznego. Może zatem, w wyniku stwierdzonych w toku kontroli nieprawidłowości, nałożyć na osoby odpowiedzialne po stronie pracodawcy grzywnę za wykroczenia w ramach ustawowego zagrożenia, ale w trybie mandatowym w wysokości do 2000 zł lub, jeżeli dana osoba została ukarana już co najmniej dwukrotnie za wykroczenie przeciwko prawom pracownika, w wysokości do 5000 zł. Inspektor pracy nie zawsze musi ukarać osobę odpowiedzialną mandatem. Może również skierować wniosek o ukaranie do sądu. Wniosek taki jest obligatoryjny w razie odmowy przyjęcia mandatu. Inspektor może również wstąpić do toczącego się postępowania o wykroczenie przeciwko prawom pracownika.
Jedynie w przypadku podejrzenia popełnienia przestępstwa inspektor pracy nie prowadzi postępowania i nie stosuje bezpośrednio żadnych środków przeciwko sprawcy – ale obligatoryjnie składa do właściwych organów zawiadomienie.
Inspektor pracy jest również zobowiązany niezwłocznie powiadomić właściwe organy o naruszeniu przepisów prawa, w tym między innymi:
- Zakład Ubezpieczeń Społecznych – o naruszeniu przepisów w zakresie ubezpieczeń społecznych,
- Urząd Kontroli Skarbowej – o naruszeniu przepisów prawa podatkowego,
- Policję lub Straż Graniczną, a także właściwego wojewodę – o naruszeniu przepisów o cudzoziemcach,
- właściwego starostę – o naruszeniu przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy,
- właściwego marszałka województwa – o naruszeniu warunków prowadzenia agencji zatrudnienia.
Magdalena Świtajska, Zespół Prawa Pracy kancelarii Wardyński i Wspólnicy
