Postępująca liberalizacja rynku gazu ziemnego w Polsce
W tym roku planowane jest rozpoczęcie częściowego uwolnienia rynku gazu ziemnego w Polsce. Liberalizacja może oznaczać zwiększenie konkurencji oraz zmianę cen gazu ziemnego na rynku.
Obecnie rynek gazu ziemnego w Polsce jest w pełni regulowany i znajduje się pod nadzorem Urzędu Regulacji Energetyki. Ceny gazu ziemnego są kształtowane w drodze decyzji administracyjnych w ramach procesu zatwierdzania taryf (o możliwości zwolnienia z obowiązku przedkładania taryf do zatwierdzenia piszemy tutaj). Cenę gazu zatwierdza Prezes Urzędu Regulacji Energetyki na podstawie kosztów uzasadnionych wynikających z działalności gospodarczej przedsiębiorstw (np. kosztów zakupu gazu) w oparciu o uzasadniony zwrot kapitału zaangażowanego w tę działalność.
Przepisy regulujące zagadnienia dotyczące procesu zatwierdzania taryf oraz inne przepisy dotyczące prowadzenia działalności w zakresie obrotu gazem w Polsce znajdują się przede wszystkim w ustawie z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (Dz. U. z 2006 r., Nr 89, poz. 625).
Od kilku miesięcy trwa publiczna debata na temat projektów nowych regulacji prawnych, które doprowadziłyby do liberalizacji przepisów dotyczących sektora energetycznego. Planowane jest uchwalenie nowej ustawy – Prawo energetyczne, ustawy – Prawo gazowe oraz ustawy o odnawialnych źródłach energii, potocznie zwanych „trójpakiem energetycznym”. Zamierzone wprowadzenie do polskiego porządku prawnego nowych regulacji wynika z obowiązku (spóźnionej już) implementacji tzw. trzeciego pakietu energetycznego, w skład którego wchodzi m. in. dyrektywa 2009/73/WE z dnia 13 lipca 2009 r. dotycząca wspólnych zasad rynku wewnętrznego gazu, uchylająca dyrektywę 2003/55/WE.
Prace nad trójpakiem energetycznym rozpoczęły się od momentu wejścia w życie dyrektywy unijnej. W 2011 roku zespół doradczy działający przy Ministerstwie Gospodarki opracował „Mapę drogową uwolnienia cen gazu w Polsce”. W planie tym założono, między innymi, zniesienie taryf gazowych dla odbiorców przemysłowych od 2013 roku oraz doprowadzenie do publicznego obrotu gazem. Natomiast od 2015 roku mają być zniesione taryfy na gaz dla gospodarstw domowych. Najważniejszą część reformy stanowi program uwolnienia gazu.
Program uwolnienia gazu obejmuje sprzedaż aukcyjną określonych wolumenów gazu przez przedsiębiorstwo, które posiada pozycję monopolistyczną w stosunku do innych sprzedawców. W wyniku wprowadzenia programu uwolnienia gazu może dojść do wzrostu liczby przedsiębiorstw zajmujących się handlem gazem ziemnym, zdolnych do składania konkurencyjnych ofert odbiorcom końcowym – początkowo na poziomie hurtowym, a w dalszej perspektywie na poziomie detalicznym.
Jak stwierdził Marek Woszczyk, Prezes Urzędu Regulacji Energetyki, „przeprowadzenie programu uwalniania gazu i rozwój hurtowego, płynnego i transparentnego rynku gazu ziemnego (np. poprzez handel gazem ziemnym na giełdzie) powinien wykreować rynkowy mechanizm ustalania poziomu cen i umożliwić podjęcie decyzji o uwolnieniu cen gazu ziemnego dla odbiorców”.
Projekt ustawy – Prawo gazowe z dnia 9 października 2012 r. przewiduje obowiązek sprzedaży 70% gazu ziemnego wprowadzonego do sieci poprzez giełdy towarowe czy też rynki regulowane, co pozwoli na zakup gazu przez zainteresowane podmioty na niedyskryminujących warunkach. Obowiązek sprzedaży gazu ziemnego (tzw. obligo gazowe) został podzielony na trzy transze. Przez pierwsze 6 miesięcy od wejścia w życie ustawy na giełdzie lub rynku regulowanym ma znaleźć się 30% gazu, po upływie kolejnych 6 miesięcy – 50%, a po upływie jednego roku – 70% (co odpowiada konsumpcji odbiorców przemysłowych).
Do dnia dzisiejszego projekty ustaw wchodzących w skład „trójpaku energetycznego” nie zostały wniesione pod obrady Sejmu. W celu uniknięcia kar, jakie Trybunał Sprawiedliwości UE może nałożyć na Polskę z powodu opóźnienia w implementacji dyrektyw energetycznych UE, do Parlamentu trafił tzw. „mały trójpak energetyczny”, czyli projekt nowelizacji ustawy – Prawo energetyczne. Przepisy „małego trójpaku” mają w przyśpieszonym tempie wprowadzić do polskiego prawa najważniejsze regulacje pakietu trzech ustaw energetycznych.
W dniu 11 stycznia 2013 r. miało miejsce posiedzenie podkomisji nadzwyczajnej zajmującej się, w ramach drugiego czytania, projektem nowelizacji prawa energetycznego. Na posiedzeniu tym pojawiły się różnice zdań na temat ustalenia poziomu obliga gazowego. Obecnie posłowie rozważają wprowadzenie progresywnego obliga giełdowego na poziomie 30% w momencie uchwalenia ustawy, 50% w 2014 roku oraz na docelowym poziomie 70% od 2015 roku. Taki poziom wynika z potrzeby stopniowego uwalniania rynku.
Co więcej, jednym z ostatnich wydarzeń zmierzających do liberalizacji rynku gazu ziemnego w Polsce było także otwarcie w dniu 20 grudnia 2012 r. na parkiecie Towarowej Giełdy Energii w Warszawie pierwszej w Polsce giełdy gazu. – Będziemy stopniowo odchodzić od sztucznego taryfowania cen gazu. Ten okres zamykamy wraz z uruchomieniem giełdy gazu – podkreślił Minister Skarbu Państwa Mikołaj Budzanowski. Jak uważa Prezes URE, Marek Woszczyk „uruchomienie Giełdy Gazu to kolejny ważny krok w procesie liberalizacji polskiego rynku gazu”.
Wiele wskazuje na to, że zmiany w kierunku liberalizacji rynku gazu w Polsce są nieuchronne.
Radosław Wasiak, Karol Czuryszkiewicz, Zespół Doradztwa dla Sektora Energetycznego kancelarii Wardyński i Wspólnicy
