Restrukturyzacje, prawo upadłościowe i naprawcze
Prawo upadłościowe i naprawcze
Polskie prawo upadłościowe i naprawcze przewiduje szereg postępowań w przypadku, gdy przedsiębiorca będący dłużnikiem stał się niewypłacalny lub jest taką niewypłacalnością zagrożony. Niewypłacalność oznacza, że przedsiębiorca albo nie jest w stanie terminowo regulować swych wymagalnych wierzytelności pieniężnych, albo, w przypadku osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, ale dysponujących zdolnością prawną, całkowita kwota jego zobowiązań przekracza całkowitą wartość jego majątku, nawet jeżeli na bieżąco te zobowiązania wykonuje.
W przypadku, gdy już powstanie stan niewypłacalności, możliwe są dwa rodzaje postępowania upadłościowego: upadłość z możliwością zawarcia układu, gdy jest szansa na utrzymanie funkcjonowania przedsiębiorstwa dłużnika i osiągnięcie przez niego porozumienia z wierzycielami, oraz upadłość likwidacyjna, czyli zakładająca sprzedaż wszystkich składników majątku dłużnika w celu zaspokojenia wierzycieli i likwidację przedsiębiorstwa dłużnika. Ponadto dłużnicy, którzy jeszcze nie stali się niewypłacalni (albo stali się niewypłacalni w niewielkim stopniu), mogą wszcząć postępowanie naprawcze w celu przeprowadzenia restrukturyzacji swych zobowiązań, podjęcia prób przywrócenia rentowności swego przedsiębiorstwa i przezwyciężenia kłopotów finansowych. Zarówno upadłość z możliwością zawarcia układu, jak i postępowanie naprawcze zakładają aktywny udział dłużników w procesie restrukturyzacji zobowiązań i negocjowania z wierzycielami i pozostawiają dłużnikowi (co do zasady) pewną swobodę działania. Upadłość likwidacyjna z kolei skutkuje odebraniem dłużnikowi zarządu nad majątkiem i ustanowieniem syndyka masy upadłości. Należy zwrócić uwagę na niedawne orzeczenia Sądu Najwyższego, które wydają się łagodzić kryteria niewypłacalności w stosunku do tych, które obowiązywały na podstawie rozporządzenia Prezydenta z 1934 r. Prawo Upadłościowe. Rozporządzenie to wskazywało, iż tymczasowe trudności przedsiębiorcy w regulowaniu należności nie stanowią podstawy niewypłacalności.
Wniosek o ogłoszenie upadłości złożyć powinien dłużnik w terminie czternastu dni od stania się niewypłacalnym. Ponadto każdy z wierzycieli uprawniony jest do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości swego dłużnika w przypadku, gdy dłużnik ten stał się niewypłacalny, ale samodzielnie nie złożył wniosku o upadłość. Postępowanie naprawcze wszczyna się wyłącznie na wniosek dłużnika.
Postępowanie upadłościowe jest swoistą formą egzekucji generalnej wielu wierzycieli przeciw jednemu dłużnikowi. Choć z zasady ma służyć jak najpełniejszemu zaspokojeniu wszystkich wierzycieli, w praktyce skutkuje odzyskaniem przez nich jedynie części wierzytelności. W przypadku upadłości likwidacyjnej wierzyciele dzielą się na kilka kategorii pod względem kolejności zaspokajania wierzytelności. Ponadto wierzyciele, którzy zawczasu zabezpieczyli spłatę swych zobowiązań prawami rzeczowymi ograniczonymi (takimi jak zastaw rejestrowy czy hipoteka), znajdują się w korzystniejszej sytuacji w przypadku ogłoszenia upadłości (zarówno układowej, jak i likwidacyjnej) ich dłużnika.
Niezgłoszenie w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości może mieć poważne skutki dla członków zarządu dłużnika lub innych osób uprawnionych do jego reprezentacji. Mogą oni bowiem odpowiadać całym swym majątkiem za szkodę powstałą w wyniku niezłożenia stosownego wniosku w terminie ustawowym.
Restrukturyzacje
Dążenie do poprawienia efektywności działalności gospodarczej często skutkuje decyzją o zmianach w sposobie zorganizowania majątku potrzebnego do prowadzenia działalności lub struktury własnościowej przedsiębiorcy. Zmiany mogą też oczywiście dotyczyć osób zarządzających przedsiębiorstwem, od których umiejętności uzależniona jest wartość rynkowa przedsiębiorstwa. Tak pojęte restrukturyzacje przedsiębiorców na drodze pozasądowej mają doprowadzić do uchylenia stanu grożącej niewypłacalności i – docelowo – do odzyskania rentowności przedsiębiorstwa. W efekcie pojęcie restrukturyzacji odnosi się w praktyce prawnej do niezwykle szerokiego wachlarza działań obejmujących m.in.:
- renegocjowanie i zmianę warunków spłaty finansowania;
- ustanowienie nowych zabezpieczeń lub zmianę kolejności istniejących zabezpieczeń;
- uzyskanie nowego finansowania;
- dokonywanie potrąceń lub konwersji zobowiązań na akcje/udziały;
- podział lub przekształcenie formy prawnej, w której działają przedsiębiorcy;
- sprzedaż rzeczowych lub finansowych aktywów trwałych (w formie bądź transakcji dotyczących pojedynczych składników majątku, bądź transakcji dotyczących całego przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części);
- przejęcie zobowiązań.
Procesy restrukturyzacji przedsiębiorców i majątku przedsiębiorców w Polsce, podobnie jak i na świecie, są przedmiotem regulacji wynikającej z szeregu aktów prawnych wchodzących w skład wielu gałęzi prawa, w tym regulacji wynikającej z Kodeksu cywilnego, Kodeksu spółek handlowych, Kodeksu pracy, ustawy o rachunkowości i ustaw podatkowych.
Efektywna obsługa procesu restrukturyzacji wymaga od prawników umiejętnego zastosowania interdyscyplinarnej wiedzy prawnej, a także – w nie mniejszym stopniu – zrozumienia natury i mechanizmów ekonomicznych odgrywających rolę w działalności gospodarczej prowadzonej przez przedsiębiorcę przechodzącego proces restrukturyzacji.